تعامل جریان حدیثیِ بصره با دیگر مراکز حدیثیِ امامیه

پرچم‌‌داران جریان حدیث‌‌گرایی امامیه در بصره با سایر مراکز حدیثی امامیه تعامل حدیثی داشتند. آنان می‌کوشیدند علاوه بر نشر حدیث بصریان، از محدثان آن مناطق نیز حدیث بیاموزند. در این میان می‌بینیم که اصحاب حدیث‌‌گرای بصره به مراکز مهم علمی امامی‌نشین سفر کرده و با عالمان آن نواحی مراوده حدیثی داشته‌اند. از سوی دیگر برخی عالمان غیر بصری نیز برای دریافت حدیث امامیه، رهسپار حوزه حدیثی بصره شده‌اند. در این زمینه به ارتباط جریان حدیثی بصره با چند مرکز مهم علمی شیعه اشاره می‌کنیم:

بغداد

همان گونه که اشاره شد، بغداد یکی از کانون‌های مهم حدیث و حدیث‌گرایی امامیه در سده‌‌های دوم، سوم و چهارم به شمار می‌رفته و با توجه به موقعیت ویژه‌اش، مرکزی برای انتشار حدیث دیگر مراکز امامی‌نشین نیز بوده است. از این‌رو محدثان زیادی از مناطق مختلف در بغداد حضور داشتند که محدثان بصری از آن جمله‌اند. گفته شده احمد‌بن یوسف تیملی - از موالی بنی تیم‌‌اللّه - و از اصحاب موثق امام رضا علیه السلام که در بصره می‌زیسته، در اواخر عمر خود به بغداد آمده و همان‌‌جا در گذشته است.^۱

یکی از شخصیت‌های مهم و تأثیرگذار بصری که به بغداد آمده و در آن شهر تعلیم و تعلم حدیثی داشته است، ابوالحسن علی‌بن بلال مهلبی می‌باشد.^۲ عالمان

1.. شیخ طوسی، رجال، ص۳۵۱.

2.. شیخ مفید، الأمالی، ص۲۹۴، ۳۰۱.

جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

266

می‌رفته است، ^۱ (در ادامه از این موضوع، بیشتر سخن خواهیم گفت). گفتنی است که ابوالحسن مهلبی با محدثان عامه مرتبط بوده و شماری از مشایخ وی را اهل سنت تشکیل می‌دهند.^۲ البته رجال‌‌شناسان متعصب عامه، شخصیت حدیثی او را بر نتافته‌اند.^۳

یکی از معروف‌‌ترین محدثان امامیه که در اواخر سده چهارم هجری در بصره فعالیت می‌کرد؛ ابوالعباس احمد‌بن علی‌بن عباس‌بن نوح سیرافی می‌باشد. او را باید از واپسین نمایندگان جریان حدیثی امامیه در بصره بر شمرد. ابن ‌نوح سیرافی ابتدا در بغداد بوده و به همراه شیخ مفید و حسین‌بن عبیداللّه غضائری، نزد محدثان بغدادی و قمیان مقیم بغداد دانش آموخته بود، ^۴ آنگاه بغداد را به سوی بصره ترک گفته و در آنجا سکنا گزید.^۵ ابن‌‌نوح سیرافی که نجاشی با تعابیری چون «کان ثقه فی حدیثه، متقنا لما یرویه، فقیهاً، بصیراً بالحدیث و الروایه» از او نام برده، ^۶ در تاریخ حدیث و میراث حدیثی شیعه بسیار نقش آفرین است. میراث حدیثی قابل توجهی از طریق او به عالمانی چون نجاشی منتقل شده است.^۷

شیخ طوسی درباره دیدگاه کلامی‌ ابن ‌نوح سیرافی گفته است: «حكی عنه مذاهب فاسده فی الأصول، مثل القول بالرؤیه وغیرها».^۸ گمان می‌رود وی در مباحث توحید و صفات، همانند حدیث‌‌گرایان به ویژه مشایخ قمی خود می‌اندیشیده است. از این رو فضای بغداد با محوریت شیخ مفید و سایر اعتزال‌‌گرایان را برای فعالیت

1.. شیخ طوسی، الأمالی، ص۶۵، ۷۴، ۸۰، ۱۹۴، ۱۹۷.

2.. زنجانی، الجامع فی الرجال، ج۲، ص۵۱۸، ۵۱۹.

3.. ذهبی، میزان الاعتدال، ج۳، ص۱۱۶؛ ابن‌حجر، لسان المیزان، ج۴، ص۲۰۸.

4.. نجاشی، رجال، ص۵۹-۶۰، ۳۰۲، ۳۴۴، ۳۸۵.

5.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۸۴؛ نجاشی، رجال، ص۸۶.

6.. نجاشی، رجال، ص۸۶.

7.. همان، ص۲۶، ۳۲، ۴۰، ۴۴، ۵۰، ۵۹، ۶۷، ۸۸، ۹۱، ۹۳، ۱۰۶، ۱۱۲، ۱۱۴.

8.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۸۴.

نام منبع :

جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

تعداد جلد :

1

ناشر :

انتشارات دارالحدیث

محل نشر :

قم

تاریخ انتشار :

1398

نوبت چاپ :

اول

نتیجه جستجو برای « »