265
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

رجال حدیثی امامیه قرار داشته‌ است.۱ در منابع روایی کنونی شیعه از منقولات ابن‌ خرقه سکونی بصری خبری نیست. گفته شده وی آثار زیادی را تألیف کرده بود.۲ اما فهرست‌‌نگاران امامی به شمار اندکی از آنها مانند کتاب السهو، الحیض۳ و فی المذی و الکلام فیه۴ اشاره کرده‌اند. گفتنی است که احمد‌بن ابراهیم قزوینی (از مشایخ شیخ طوسی) با او ارتباط داشته و کتاب‌هایش را روایت کرده است.۵

همچنین در دوره یاد شده، فعالیت‌های حدیثی ابوالحسن علی‌بن بلال‌‌بن معاویه (ابی‌معاویه) ‌بن احمد مهلبی۶ (زنده.۳۵۳ق) در بصره قابل توجه می‌باشد. ابوالحسن مهلبی در حوزه حدیثی بصره موقعیت ممتازی داشته است و از این رو رجال‌‌شناسان امامی با تعبیر «شیخ اصحابنا بالبصره، سمع الحدیث فاکثر» از او نام برده‌اند.۷ مخالفان نیز با تعبیر «کان داعیه الی الرفض» از وی یاد کرده‌اند، ۸ که این عنوان نیز از جایگاه ویژه او در جامعه امامیه حکایت دارد. احادیث قابل توجهی به نقل ابوالحسن مهلبی در مصادر روایی موجود است. همچنین فهرست‌‌نگاران از آثار مهم وی سخن به میان آورده‌اند.۹

نکته شایان توجه آنکه او یکی از مشایخ مهم حدیثی شیخ مفید نیز به شمار

1.. همان.

2.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۵۱؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۶۹.

3.. نجاشی، رجال، ص۳۹۷.

4.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۶۹.

5.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۵۱-۴۵۲؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۶۹.

6.. ابن‌ندیم، الفهرست، ص۲۷۸؛ نجاشی، رجال، ص۲۶۵؛ با توجه به نسبت مهلبی به نظر می‌رسد وی از تبار ابوسعید مهلب‌بن ابی‌‌صفره ازدی - سردار شورشی امویان - بوده است. (ابن‌اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۳، ص۲۷۵).

7.. نجاشی، رجال، ص۲۶۵.

8.. ذهبی، میزان الاعتدال، ج۳، ص۱۱۶؛ ابن‌حجر، لسان المیزان، ج۴، ص۲۰۸.

9.. ابن‌ندیم، الفهرست، ص۲۷۸؛ شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۶۱؛ نجاشی، رجال، ص۲۶۵.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
264

روبه‌‌رو بوده است. افزون بر این فشارهای سیاسی، رویداد غیبت امام دوازدهم علیه السلام بحران جامعه امامیه عراق را دو چندان کرد. از این رو به نظر می‌رسد، این عوامل کلی در محاق رفتن جریان حدیثی امامیه تأثیرگذار بوده است.

به هر روی در اوایل سده چهارم با کم شدن فشارهای سیاسی، به تدریج اوضاع اجتماعی جوامع امامیه رو به بهبودی نهاد، که جامعه امامی بصره نیز از این امر مستثنا نبوده است. در سده چهارم جریان حدیثی امامیه در بصره - پس از سال‌‌ها رکود و بی‌رمقی - بار دیگر به فعالیت‌های حدیثی روی آورد. هرچند این فعالیت‌ها مانند دوره پیشین گسترده و پررونق نبود، ولی با این حال محدثان امامی بصره تلاش‌های‌ قابل توجهی برای احیا و رونق جریان حدیثی در سده چهارم انجام دادند.

از چهره‌های شاخص جریان حدیثی امامیه در بصره در سده چهارم می‌توان از وریزه‌بن محمد‌بن وریزه غسانی بصری (ت.۲۴۵ق) یاد کرد. او نواده وریزه‌بن محمد غسانی از اصحاب امام رضا علیه السلام می‌باشد که کتابی را از آن حضرت روایت کرده است.۱ شواهدی داریم که وریزه‌بن ‌محمد‌بن وریزه غسانی بصری در حوزه حدیثی بصره فعال بوده است؛از جمله اینکه او در سال ۳۲۵ قمری در بصره و در هشتاد سالگی کتاب حدیثی جدش را برای ابوالحسن جندی از عالمان امامیه روایت کرده است.۲

یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های جریان حدیثی بصره در نیمه سده چهارم، محمد‌بن محمد‌بن نصر‌بن منصور سکونی معروف به ابن‌ خرقه می‌باشد.۳ ابن ‌خرقه سکونی بصری در حوزه حدیثی بصره و حتیٰ در میان جامعه امامی آن شهر از جایگاه برجسته‌ای برخوردار بوده است؛ تا جایی‌که نجاشی با تعابیری چون «شیخ الطائفه فی وقته، فقیه، ثقه» از او نام برده است.۴ ظاهراً عموی او نیز در زمره

1.. نجاشی، رجال، ص۴۳۲.

2.. همان.

3.. همان، ص۴۹۷.

4.. همان.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9495
صفحه از 478
پرینت  ارسال به