257
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

پدرش او به همراه برادر خود نقش محوری در جریان حدیثی بصره ایفا می‌کرده‌اند. روایات قابل توجهی از قاسم‌بن فضیل بصری در منابع روایی امامیه یافت می‌شود۱ که نشان‌دهنده فعالیت‌های حدیثی وی می‌باشد.

گفتنی است که قاسم‌بن فضیل، کتابی حدیثی داشته است که محمد‌بن ابی‌‌عمیر از برجستگان جریان حدیث‌گرایی بغداد به روایت آن اهتمام ورزیده است.۲ ابوالقاسم علاء‌بن فضیل فرزند دیگر فضیل‌بن یسار نهدی بصری نیز در کانون حدیثی امامیه بصره، در نیمه دوم سده دوم هجری فعال بوده است۳ و فهرست‌نگاران برای او کتابی حدیثی نیز برشمرده‌اند که بزرگانی چون محمدبن سنان به نشر آن اثر توجه نشان داده‌اند.۴

یکی از معروف‌‌ترین محدثان خاندان فضیل‌بن یسار، محمد‌بن قاسم‌بن فضیل می‌باشد که در جریان حدیثی بصره نقش آفرین بوده است.۵ او در زمره اصحاب امام رضا‌ علیه السلام قرار دارد۶ و با آن حضرت مکاتبه نیز داشته است.۷ در جریان سفر امام رضا علیه السلام به خراسان، محمد‌بن قاسم از جمله کسانی بود که با آن حضرت در بصره دیدار داشته است.۸ باید افزود که او آگاه به مباحثات کلامی بوده و مسائل کلامی را در قالب حدیث پیگیری می‌کرده است.۹ همچنین پاره‌‌ای از گزارش‌ها حکایت از آن

1.. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۵، ص۳۹.

2.. نجاشی، رجال، ص۳۱۳.

3.. همان، ص۲۹۸.

4.. همان.

5.. همان، ص۳۶۲.

6.. شیخ طوسی، رجال، ص۳۶۶.

7.. کلینی، الکافی، ج۳، ص۵۴۱.

8.. ابن‌ادریس، مستطرفات السرائر، ص۵۸۰.

9.. صفار، بصائر الدرجات، ص۲۲۶؛ کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۷۹؛ شیخ صدوق، التوحید، ص۶۸، ۱۱۶؛ ابن‌شعبه حرانی، تحف العقول، ص۴۴۵، البته در گزارش تحف العقول سند روایت فضیل‌بن یسار «عن الرضا» ضبط شده است که اشتباه می‌باشد. چرا که فضیل‌بن یسار در زمان امام صادق علیه السلام درگذشته و نوادۀ او محمد‌بن قاسم‌بن فضیل از اصحاب و راویان امام رضا علیه السلام به شمار می‌رفته است.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
256

امام رضا  علیه السلام صادر کرده است.۱

امام رضا علیه السلام نیز در جریان سفر به خراسان، مدت کوتاهی را در بصره حضور داشته است که این حضور اندک نیز از چشم اصحاب حدیث‌‌گرای امامیه در بصره مغفول نماند.۲ محمدبن (قاسم‌‌بن) فضیل‌بن یسار بصری از سرشناسان اصحاب محدث امامیه در بصره، با امام رضا علیه السلام مرتبط بوده است و حتیٰ برخی گزارش‌ها از حضور آن حضرت در منزل محمد‌بن فضیل در بصره حکایت دارند.۳

فعالیت جریان حدیثیِ امامیه بصره (از اواخر سده دوم تا نیمه سده سوم)

با مهاجرت اصحاب نامدار امامیه از کوفه به بصره در نیمه اول سده دوم هجری و فعالیت‌های حدیثی آنان در آنجا، شرایط برای شکل‌‌گیری یک کانون حدیثی و جریان منسجم حدیثی در بصره فراهم گردید. با تکیه بر پاره‌ای شواهد می‌توان گفت تقریباً از اواخر سده دوم هجری با فعالیت حدیثی پرورش یافتگان اصحاب مهاجر کوفی، جریان حدیثی امامیه در بصره به شکل‌‌گیری نهایی خویش رسید و توانست به عنوان یک جریان مستقل در تاریخ اندیشه امامیه، در بصره مطرح و نقش آفرین باشد. باید افزود که جریان یاد شده، طی مراحلی و با فراز و فرودهایی تا پایان سده چهارم هجری در بصره تداوم پیدا کرد که مرحله نخست آن، حدوداً تا آستانه غیبت صغرا ادامه داشته است.

از برجسته‌ترین افراد فعال جریان حدیث‌‌گرای بصره در این بازه زمانی، می‌توان به خاندان فضیل‌بن یسار کوفی بصری و شاگردان وی اشاره کرد. ابومحمد قاسم‌بن فضیل‌بن یسار از اصحاب موثق امامیه در بصره می‌باشد۴ که به نظر می‌رسد، پس از

1.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۳۱۲-۳۱۳؛ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا، ج۱، ص۳۶.

2.. کلینی، الکافی، ج۶، ص۲۵۲.

3.. ابن‌ادریس، مستطرفات السرائر، ص۵۸۰.

4.. نجاشی، رجال، ص۳۱۳.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9362
صفحه از 478
پرینت  ارسال به