آل‌میثم می‌باشد که نیای ارشدش میثم تمار است - همو که برای دفاع از امیرالمؤمنین علیه السلام به شکل فجیعی از سوی امویان به شهادت رسید - ۱ و خاندانش هماره در تاریخ شیعه نقش آفرین بوده‌اند.۲ سکونت‌‌گاه اصلی این دوده در کوفه بوده است، ۳ اما علی‌بن اسماعیل میثمی از کوفه به بغداد عزیمت کرد و مدتی در آن شهر ساکن گردید.۴ به احتمال زیاد او نیز هم‌‌زمان با هجرت استادش هشام‌بن حكم (م.۱۷۹ق یا ۱۹۹ق) از كوفه به بغداد - در نیمه دوم سده دوم هجری - ۵به بغداد آمده در آنجا مقیم شده است.
علی‌بن اسماعیل میثمی از جایگاه بلندی در تاریخ کلام اسلامی به ویژه در تاریخ فکر امامیه برخوردار بوده است و نویسندگان شیعه و سنی از موقعیت ممتاز کلام‌ورزی او سخن به میان آورده‌اند.۶ او به اندیشه هشام‌بن حکم، متکلم برجسته امامیه، گرایش داشته و به وی علاقه‌‌مند بوده است. میثمی معمولاً به همراه هشام در نشست‌های علمی شرکت می‌جسته۷ و حتیٰ مباحثات استادش در آن جلسات را مکتوب می‌کرده است.۸ همو است که درباره هشام گفته: «عضدنا وشیخنا والمنظور إلیه فینا».۹
میثمی در ماجرای فشار بر جریان کلامی امامیه توسط هارون‌‌الرشید (م.۱۹۸ق)، مدتی را به همراه محمد‌بن سلمان نوفلی در زندان خلیفه عباسی
1.. شیخ مفید، الارشاد، ج۱، ص۳۲۳-۳۲۵.
2.. در معرفی آل میثم گفته‌اند: «بنومیثم جماعه من شیوخ الشیعه» (سمعانی، الانساب، ج۵، ص۴۲۸).
3.. همان.
4.. مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۳۷۰-۳۷۱، البته در نسخۀ یاد شدۀ کتاب مروج الذهب علی‌بن میثم، به اشتباه علی‌بن هیثم نوشته شده است.
5.. ابن‌ندیم، الفهرست، ص۲۲۳.
6.. نک: مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۳۷۱؛ نجاشی، رجال، ص۲۵۱؛ شیخ طوسی، رجال، ص۳۶۲؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱۵، ص۳۱۶؛ ابن‌ناصرالدین، توضیح المشتبه، ج۸، ص۴۳.
7.. مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۳۷۱-۳۷۲.
8.. نجاشی، رجال، ص۲۵۱.
9.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۵۴۰.
