179
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

عمو‌زادگان خود از بنی‌عباس، ارتباط خوب و دیرینه‌ای داشته‌اند. نوفل‌بن حارث‌بن عبدالمطلب (د.۱۴ق) در عصر رسول خدا صلی الله علیه و اله در جنگ بدر اسیر شده بود۱ كه با فدیه عمویش عباس‌بن عبدالمطلب - جد بنی‌عباس - آزاد گردید.۲ آنگاه پس از مدتی به همراه عباس‌بن عبدالمطلب در مدینه، خدمت رسول خدا صلی الله علیه و الهرسیدند و دین اسلام را پذیرفتند. سپس آن حضرت، عقد برادری میانشان بست و قطعه زمینی را در مدینه به آن دو اعطا كرد.۳

گفتنی است که بنی نوفل، ارتباط خوب و تنگاتنگی با اهل بیت علیهم السلام نیز داشتند. عبداللّه‌بن حارث‌بن نوفل - جد محمد‌بن سلیمان نوفلی از اصحاب امامیه، - نماینده امام حسن‌ مجتبی علیه السلام در ماجرای صلح آن حضرت با معاویه بوده است.۴ همچنین گفته شده مغیرة‌بن نوفل - از همراهان امیرالمؤمنین علیه السلام در جنگ صفین، ۵ - زمانی كه امام حسن مجتبی علیه السلام رهسپار نبرد با معاویه شده بود، از سوی آن حضرت مسئولیت شهر كوفه را برعهده داشته است.۶ همو است كه امیرالمؤمنین  علیه السلام او را به ازدواج با امامه بنت زینب بنت ‌رسول‌اللّه صلی الله علیه و اله ترغیب كرد تا معاویه، امامه را به همسری بر نگزیند.۷ بعضی از نوفلیان نیز با علویان ارتباط خانوادگی برقرار كرده بودند. بنا بر برخی گزارش‌های تاریخی، یكی از دختران امیرالمؤمنین  علیه السلام با صلت‌بن عبداللّه‌بن نوفل ازدواج كرده بود.۸

خاندان نوفلی پس از اسلام آوردن جدشان نوفل‌بن حارث، سال‌‌ها در مدینه

1.. ابن‌سعد، الطبقات الکبری، ج۲، ص۱۸.

2.. ابن‌قتیبه، المعارف، ص۱۲۷.

3.. ابن‌سعد، الطبقات الكبری، ج۴، ص۴۶.

4.. ابن‌اعثم، الفتوح، ج۴، ص۲۹۰؛ ابن‌شهرآشوب، مناقب آل ابی‌‌طالب، ج۳، ص۱۹۵.

5.. ابن‌قتیبه، المعارف، ص۱۲۷.

6.. بلاذری، انساب الاشراف، ج۴، ص۲۹۷.

7.. قمی، تاریخ قم، ص۱۹۳.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
178

در همین زمان برخی از بصریان با امام صادق علیه السلام ارتباط برقرار کرده و مسائل‌ خود را می‌پرسیدند. گفته شده یکی از بصری‌ها میگویی را از بصره به مدینه برده و حکم شرعی آن جانور دریایی را از امام صادق علیه السلام پرسش کرده بود.۱ حضور یک‌ساله امام کاظم علیه السلام در زندان عباسیان در بصره و همچنین سفر بین راهی امام رضا علیه السلام، در تقویت امامیه بصره تأثیرگذار بوده است. (در بخش‌‌های بعدی از حضور این دو امام علیها السلام سخن خواهیم گفت). ارتباط بصریان با امام رضا علیه السلام در اواخر سده دوم هجری شکل گرفت.۲ این ارتباط بصری‌ها با ائمه علیهم السلام تا زمان آستانه غیبت صغرا و در دوران امامت امام حسن ‌عسکری علیه السلام ادامه پیدا کرد.۳ گسترش تشیع در بصره تا آنجا پیش رفت که مقدسی (م.۳۸۰ق) - جغرافی‌‌دان مشهور در سده چهارم - می‌نویسد: «أكثر أهل البصره قدریه و شیعه».۴ همو در گزارش دیگری از درگیری میان محله‌‌های شیعه‌‌نشین با سنی‌‌نشین در این بازه زمانی سخن به میان آورده است.۵

خاندان‌های علمی و اجتماعی و سیاسی شیعه در بصره

خاندان آل نوفل

آل نوفل كه به نوفل‌بن حارث‌بن عبدالمطلب منسوب هستند، یكی از تیره‌های مشهور قبیله بزرگ بنی‌هاشم می‌باشند.۶ افراد بسیاری از این دودمان در سه سده نخست هجری در عرصه‌های علمی، سیاسی و اجتماعی فعال بوده‌اند. آل نوفل با

1.. برقی، المحاسن، ج۲، ص۴۷۸-۴۷۹.

2.. کلینی، الکافی، ج۴، ص۳۲۳.

3.. مسعودی، اثبات الوصیة، ص۲۵۰-۲۵۱، ۲۵۵؛ محمد‌بن حسین رازی، نزهة الکرام و بستان العوام، ج۲، ص۸۲۹.

4.. مقدسی، احسن التقاسیم، ص۱۲۶.

5.. همان، ص۱۲۹-۱۳۰.

6.. سمعانی، الانساب، ج۵، ص۵۳۶.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9417
صفحه از 478
پرینت  ارسال به