شیعیان بصری به امام حسین علیه السلام پیوستند۱ و عده‌‌ای از آنان نیز در کربلا در رکاب آن حضرت شهید شدند.۲ باید افزود که جمعی از اصحاب امام علی علیه السلام در بصره حضور داشته و فعالیت می‌کردند. یکی از برجسته‌ترین آنها عباده‌بن صامت - برادرزاده ابوذر - ۳ و ابوالاسود دوئلی می‌باشد.۴
در قیام توابین و قیام مختار نیز برخی شیعیان بصری نقش‌آفرین بودند که در این زمینه می‌توان به همراهی مثنی‌بن مخربه عبدی بصری - از یاران امام علی علیه السلام - با توابین و مختار اشاره کرد.۵ با این همه به نظر می‌رسد پس از خلافت معاویه، رفته رفته تشیع در بصره کم‌رنگ شد و عثمانی‌گرایان اموی‌خواه در دوران حکومت بنی امیه، اکثریت جمعیت بصره را تشکیل می‌دادند. در نیمه سده دوم هجری با فروکش کردن آتش عثمانی‌گرایی، بار دیگر تشیع در آنجا گسترش یافت. در این دوره، ائمه علیهم السلام نیز نسبت به گسترش تشیع در بصره توجه داشتند. امام صادق علیه السلام در سفارشی خطاب به مؤمن الطاق فرمود: به نسل جوان بصری‌ها توجه کنید که آنان به هر خیری شتابان‌تر هستند.۶ در زمان امامت امام صادق علیه السلام، برخی از شیعیان کوفی به بصره مهاجرت کرده و در آنجا فعالیتهای علمی و اعتقادی را پیگیری می‌کردند(از فعالیتهای کوفیان در بخش جریان حدیثی بصره به تفصیل بحث خواهد شد).
1.. همان، ص۲۶۳.
2.. نک: منصوری، النصرة لشیعة البصرة، ص۱۵۹-۱۸۴.
3.. شیخ طوسی، رجال، ص۷۱؛ وی غیر از عباده‌بن صامت خزرجی انصاری از خواص امیرالمؤمنین علیه السلام است (در این باره نک: شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۱۸۵؛ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۰، ص۲۴۱).
4.. ابن‌حجر، تهذیب التهذیب، ج۱۲، ص۱۰-۱۱.
5.. بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۳۶۶؛ طبری، تاریخ الطبری، ج۴، ص۴۶۶؛ ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، ج۱۶ص۴۹۲.
6.. کلینی، الکافی، ج۸، ص۹۳، (سمعت أباعبداللّه علیه السلام یقول لأبی‌‌جعفر الأحول وأنا أسمع: أتیت البصرة؟ فقال: نعم، قال: كیف رأیت مسارعة الناس إلى هذا الامر و دخولهم فیه ؟ قال: واللّه إنهم لقلیل ولقد فعلوا وإن ذلك لقلیل، فقال: علیك بالاحداث فإنهم أسرع إلى كل خیر).
