نحله قدریه بوده است.۱ همو که منابع اهل حدیث، وی را نومسلمانی با سابقه مسیحی معرفی کرده‌اند. آنگاه شاگرد وی معبد جُهَنی (م.۸۷ق) اندیشه قدریه را در بصره پی گرفت.۲ در مقابل برخی گفته‌اند: «اول من تکلم بالقدر» ابوالاسود دوئلی بصری - از اصحاب امام علی علیه السلام- بوده است.۳ البته معتزلیان مدعی‌اند که واصل‌بن عطا و عمروبن عبید، مبانی اندیشه توحید و عدل را از ابوهاشم‌بن محمد‌بن حنفیه از طریق پدرش از امام علی علیه السلام بر گرفته است.۴ نکته‌ای که برخی متکلمان امامی نیز با ذکر گزارش‌هایی بدان صحه گذارده‌اند.۵ هر چند بعید نمی‌نماید معتزلیان از طریق ابوالاسود دوئلی بصری نیز از آموزه‌های علوی اکتساب کرده باشند.
به هر روی اندیشه اعتزال در سده دوم و سوم هجری در محیط بصره، به کوشش افرادی چون عثمان‌بن خالد الطویل، ابوالهذیل علاف، ابواسحاق ابراهیم سیار النظام، موسیٰ الاسواری، هشام‌بن عمرو فوطی، عمروبن بحر الجاحظ و ابوعلی جبایی گسترش یافت.۶ تا جایی‌که در سده چهارم هجری، جمعیت قابل توجهی از بصره و نواحی اطراف آن را معتزلیان تشکیل می‌دادند. ۷ تأثیرگذاری معتزلیان در بصره به قدری زیاد بوده است که ابومحمد بربهاری (م.۳۲۹ق) - از مشایخ اهل حدیث - بر این
1.. آجری، الشریعة، ص۲۵۷؛ ابن‌ندیم، الفهرست، ص۲۰۱؛ در برخی منابع، از سنسویه با عنوان سوسن نام برده‌اند. (اللالکایی، شرح اصول اعتقاد اهل السنة، ج۲، ص۸۲۷؛ ابن‌عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۵۹، ص۳۱۹).
2.. آجری، الشریعة، ص۲۵۶؛ ابن‌ندیم، الفهرست، ص۲۰۱؛ ابن‌حجر، لسان المیزان، ج۶، ص۳۳۵؛ البته برخی نیز معبد جهنی را مؤسس قدریه معرفی کرده‌اند. (ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۱۴۱).
3.. ابوالقاسم بلخی، قبول الأخبار، ج۲، ص۳۸۵.
4.. ابن مرتضی، طبقات المعتزلة، ص۷.
5.. کراجکی، کنز الفوائد، ص۱۷۰؛ گفته شده که حجاج‌بن یوسف ثقفی به حسن بصری و واصل‌بن عطا وعمرو‌بن عبید، نامه نوشت که دیدگاه خود دربارۀ قضا و قدر را بیان کنید، آنها گفتند ما جز سخن علی‌بن ابی‌‌طالب علیه السلام نظر دیگری نداریم.
6.. ابن مرتضی، طبقات المعتزلة، ص۴۲-۹۴.
7.. مقدسی، احسن التقاسیم، ص۱۲۶، ۴۱۳-۴۱۴.
