151
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

روایات مورد اهتمام این جریان همت گماشت و با تألیف كتاب‌‌هایی چون الهدایة الكبری موفق شد تا میراث روایی این طیف را از خطر انقراض نجات دهد.۱

طیف محدثان واقفی

بغداد همچنین یكی از پایگاه‌های فرقه واقفیه به شمار می‌رفته است. شماری از رهبران اصلی این گروه، همچون علی‌بن ابی ‌حمزه بطائنی كوفی بغدادی، ۲ زیاد‌بن مروان قندی بغدادی۳ و فضل‌بن یونس كوفی۴ در بغداد، حضور و فعالیت حدیثی داشته‌اند. به دلیل میراث مشترک حدیثی، میان این فرقه و خط اصیل امامیه بغداد، تبادلات حدیثی برقرار بوده است.

از این رو روایات واقفیان در مصادر امامی قابل توجه می‌باشد. محمد‌بن حسن شمّون (د.۲۸۵ق) مطرح‌ترین محدث واقفی بغداد، در این بازه زمانی زندگی می‌كرد. وی به دلیل عمر طولانی‌اش -۱۱۴ سال - موفق شد تا ۸۰ تن از اصحاب امام صادق علیه السلام را ملاقات نماید۵ و به میراث حدیثی امامیه دست یابد. اما محدثان امامی به دلیل رویكرد غالیانه او، ۶ منقولات وی را با احتیاط روایت می‌کردند و تنها عده اندكی از راویان به روایات او روی خوش نشان داده‌اند.۷

حمید‌بن زیاد نینوایی (د.۳۱۰ق) یكی از پرتلاش‌ترین محدثان واقفی در این

1.. برای آگاهی از كتاب‌های خصیبی نک: تهرانی، الذریعة، ج۱، ص۳۸۲؛ ج۳، ص۲۱۶؛ ج۱۰، ص۱۱۲؛ ج۱۱، ص۷۶؛ ج۱۶، ص۲۴۹.

2.. برقی، رجال، ص۲۵، ۴۸.

3.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۷۶۷.

4.. شیخ طوسی، رجال، ص۳۴۲.

5.. نجاشی، رجال، ص۳۳۶.

6.. با بررسی تاریخ واقفیه در می‌یابیم كه شمار قابل توجهی از واقفیان در دوران غیبت به غلو گرایش پیدا كرده بودند.

7.. نجاشی، رجال، ص۳۳۵-۳۳۶.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
150

الممدوحین و المذمومین را نگاشت۱ كه نشان‌دهنده اهتمام این خط حدیثی به دانش رجالِ حدیث می‌باشد. اسحاق‌بن محمد بصری از برجسته‌ترین افراد متهم به‌ غلو۲ كه عیاشی با تعبیر «وهو احفظ من لقیته» از او یاد كرده، ۳ نیز در بغداد حضور داشته است. جایگاه حدیثی وی به قدری قابل توجه بود كه محدث بزرگی چون عیاشی تلاش می‌‌كرد تا از روایات وی بهره‌مند شود.۴ بصری می‌كوشید تا منقولات اسلاف خویش مانند مفضل‌بن عمر جعفی - از سران جریان متهم به غلو - را انتشار دهد.۵

محدثان این خط فكری با برخی حدیث‌گرایان متهم به غلو، در دیگر مناطق اسلامی نیز مرتبط بودند. تلاش احمد‌بن نصر نهروانی، یكی از محدثان مشهور عراقی برای حدیث‌آموزی از ابراهیم‌بن اسحاق نهاوندی احمری - از شخصیت‌های مشهور متهم به غلو - در نهاوند یكی از این نمونه‌ها است.۶ همچنین هم‌فکران این نحله برای دریافت حدیث از سایر نواحی به بغداد آمده، از محدثان این گروه استماع حدیث می‌كردند.۷

برخی محدثان منسوب به فرقه انحرافی نصیریه نیز در بغداد فعال بودند. فعالیت حدیثی این گروه، بیش از پیش با نام حسین‌بن حمدان خصیبی گره خورده است. خصیبی نقش ‌به سزایی در این عرصه ایفا كرده است.۸ وی به گردآوری و تدوین منظم

1.. همان.

2.. كشی دربارۀ وی می‌نویسد: «غال ركن من أركانهم» (شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۶۱۳).

3.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۱۳.

4.. شیخ طوسی، الأمالی، ص۴۷۹، ۴۸۱، ۴۹۵.

5.. برای نمونه: نصر‌بن صباح بلخی وابسته به خط متهمان غلو (شیخ طوسی، رجال، ص۴۴۹) از محمد‌بن اسحاق بصری، مقیم بغداد، روایات قابل ملاحظه‌ای را اخذ كرده است. (شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۱، ص۷۱، ۷۲، ۲۸۶؛ ج۲، ص۴۴۳، ۴۶۳، ۸۲۸).

6.. برای آگاهی از شرح حال وی نک: زركلی، الاعلام، ج۲، ص۲۳۶.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9660
صفحه از 478
پرینت  ارسال به