147
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

موضوع مناقب و فضایل اهل بیت علیهم السلام بوده است. البته برخی اصحاب امامیه به سبب نگرانی از اختلاط منقولات اهل سنت با احادیث امامیه، از نقل اخبار از طریق اهل سنت، پرهیز می‌کردند.۱ شاید از این رو است كه احادیث این طیف از محدثان امامی بغداد، با وجود جایگاه مهم‌شان، كمتر در مصادر امامیه مورد توجه قرار گرفته است. در این مجال به معرفی بعضی از این محدثان می‌پردازیم كه به رغم برخورداری از موقعیت حدیثی رفیع، كمتر مورد توجه عالمان مدرسه بغداد قرار گرفته‌اند.

ابوبكر جعابی

محمد‌بن عمر‌بن محمد تمیمی(۲۸۴- ۳۵۵ق) محدث پرآوازه شیعه۲ - مقیم بغداد - از جایگاه والایی در تاریخ حدیث فریقین برخوردار است. از مشایخ اهل سنت وی می‌توان به كسانی چون ابن‌ یحییٰ مروزی، یوسف القاضی و ابن ‌زیاد رازی اشاره كرد.۳ برخی عالمان امامی مانند شیخ مفید، ابن‌غضائری و ابن ‌عبدون از شاگردان وی به شمار می‌روند.۴ علیٰ رغم اینکه بنا به گفته‌ها، او بیش از چهارصد هزار حدیث را از بر داشته، ۵ شمار احادیث وی در منابع حدیثی امامیه قابل توجه نیست.

1.. برای نمونه: ابن ‌ابی‌‌عمیر به دلیل اینكه منقولات عامه با احادیث امامیه مخلوط نشود، شنیده‌های خویش از محدثان سنی را نقل نمی‌كرد. (شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۵۵).

2.. او مورد تكریم سیف‌‌الدوله حمدانی امیر امامی مذهب جزیره و شام قرار داشته است. (شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۸۵).

3.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۲۳۶.

4.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۸۵.

5.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۲۳۸.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
146

حدیث در جامعه اهل سنت بغداد نیز از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بودند.۱ با توجه به هم‌زیستی اجتماعی امامیه بغداد با آنان و نیز به دلیل میراث مشترک نبوی، عده‌ای از محدثان امامی با حدیث‌گرایان میانه‌روی اهل سنت، تعامل حدیثی برقرار كرده بودند و حتیٰ گاهی میان آنان مباحثاتی در حوزه حدیث شناسی رخ می‌داد.۲ در سایه این ارتباطات، برخی احادیث و میراث مكتوب امامیه به حوزه حدیثی عامه راه پیدا كرد.۳ باید تأكید کرد كه عالمان امامی با محدثان میانه‌روی اهل سنت تعامل داشتند، ولی به ندرت با جریان افراطی اهل حدیثِ سنی ارتباط برقرار می‌كردند. این داد و ستد روایی امامیه با محدثان اهل‌سنت، تنها به عالمان امامی بغداد اختصاص نداشته است. بلكه محدثان امامی سایر مناطق نیز با ورود به بغداد، با محدثان سنی‌ مذهب این شهر ارتباط برقرار و از آنان روایاتی را اخذ می‌كردند، مثلاً سعد‌بن عبداللّه اشعری كه نجاشی با تعبیر «كان سمع من حدیث العامة شیئاً كثیرا» از او یاد کرده، ۴ در بغداد از محدثان سنی اخذ حدیث نموده است.۵

همچنین در این زمینه می‌توان به حدیث‌آموزی ‌شیخ صدوق از محدثان سنی‌ مذهب بغداد اشاره كرد.۶ باید افزود بیشتر احادیثی كه امامیه از عامه اخذ می‌كردند در

1.. هنگامی كه ابوبكر جعفر‌بن محمد فریابی از محدثان بزرگ اهل سنت وارد بغداد شد، با استقبال فراوان مردم بغداد روبه‌‌رو گشت و صدها نفر در پای درس حدیث وی حاضر می‌شدند. (خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۷، ص۲۱۰-۲۱۱).

2.. در این باره می‌‌‌‌توان به مناظرۀ ابوبكر جعابی، محدث شهیر شیعه در بغداد با طبرانی از محدثان اهل سنت اشاره كرد. (ابن‌عساكر، تاریخ مدینة دمشق، ج۲۲، ص۱۶۶-۱۶۷).

3.. ابن‌ماكولا (۴۷۵ق) به اسنادش از ابن‌جلّین دوریِ امامی‌مذهب به كتاب اربعمائه اثر قاسم‌بن یحییٰ راشدی از اصحاب نخستین امامیه دست یافته است. (ابن‌ماكولا، تهذیب مستمر الاوهام، ص۱۴۴).

4.. نجاشی، رجال، ص۱۷۷.

5.. شیخ صدوق، أمالی، ص۲۹۸.

6.. وی در سفرش به عراق كه درسال‌های ۳۵۲و ۳۵۵ق انجام گرفت از محدثان اهل سنت مانند احمد‌بن ثابت دوالیبی، ابراهیم‌بن هارون هیتی و محمد‌بن ابراهیم بغدادی و حتی از اصحاب حدیث بغداد مانند علی‌بن الفضل بغدادی حدیث استماع كرد (شیخ صدوق، كمال الدین، ص۲۶۴؛ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا، ج۱، ص۶۲؛ شیخ صدوق، التوحید، ص۱۵۷-۱۵۸؛ شیخ صدوق، معانی الأخبار، ص۱۵؛ شیخ صدوق، أمالی، ص۱۳۴، ۱۵۰؛ شیخ صدوق، الخصال، ص۳۲۱).

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9554
صفحه از 478
پرینت  ارسال به