135
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

طیف ‌فكری ابن ‌ولید قمی قرار گرفته بودند. از شاخص‌ترین این افراد می‌توان به حسین‌بن عبیداللّه غضائری و فرزندش احمدبن ‌حسین اشاره كرد. هر چند از حسین‌‌بن ‌عبیداللّه اظهار نظر صریحی درباره رجال‌ احادیث در دست نیست، ولی می‌دانیم که او نزد شاگردان ابن‌‌ ولید قمی مانند ابن ‌قولویه، ابن ‌داود قمی و احمدبن ‌محمدبن ‌ولید تعلیم دیده بود۱ و از ابن ‌داود قمی - محدث رجال‌شناس مقیم بغداد - بسیار متأثر بوده است تا جایی‌كه در وصف استادش، ابن داود، می‌گوید: «لم یرَ احداً احفظ منه و لا افقه و لا اعرف بالحدیث».۲ گفتنی است که او وصی ابن ‌داود نیز بوده است.۳

ابن‌ غضائری كتاب‌‌های ابن ‌داود از جمله دو كتاب الممدوحین و المذمومین و الحدیثین المختلفین در موضوع رجال‌شناسی و حدیث‌شناسی را در اختیار داشته است.۴ گمان می‌رود که وی كتاب الرد علی الغلاة و المفوضة۵ را با تأثیرپذیری از مشایخ غلو ستیز قمی‌اش نگاشته است. فرزند او احمدبن ‌حسین با نگارش كتاب الضعفاء فی‌الرجال۶ بیش از پیش به روش رجال‌شناسی قمیان توجه نشان داد. او علاوه بر فراگیری دانش حدیث نزد پدر - شاگرد برجسته مشایخ قم - در نزد برخی حدیث گرایان قمی مانند حسن‌‌بن ‌محمدبن‌ بندار نیز شاگردی كرده است.۷

از این رو وی در کتاب رجالش از بسیاری راویان امامیه، به سبب اتهاماتی چون غلو یا نقل از ضعفا و ناشناسان، سلب اعتبار نمود. همچنین به نظر می‌رسد که ابن ‌نوح سیرافی - شاگرد قمی‌های مقیم بغداد - در جرح و تعدیل راویان امامی، از

1.. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۷، ص۲۴.

2.. نجاشی، رجال، ص۳۸۴.

3.. غضائری، شرح تكملة رسالة ابی‌غالب، ص۱۰۴.

4.. نجاشی، رجال، ص۹۵، ۳۸۴.

5.. همان، ص۶۹.

6.. تهرانی، الذریعة، ج۱۰، ص۸۸.

7.. ابن‌غضائری، رجال، ص۹۴.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
134

محدثان قمی علاوه بر عرضه و نشر حدیث قم در محیط علمی بغداد، نزد عالمان بغدادی نیز حدیث‌آموزی می‌كردند. می‌توان در این زمینه به حدیث‌آموزی شیخ كلینی از حمیدبن ‌زیاد نینوایی - ظاهراً در بغداد - اشاره كرد.۱ همچنین ابن‌ قولویه از ابن‌ همام اسكافی، عالم نامدار امامیه در بغداد، حدیث فرا گرفته‌ است.۲ ‌شیخ صدوق نیز علاوه بر تحدیث در بغداد، از برخی محدثان بغدادی همچون ابن‌ جعابی و ابن ‌اخی‌طاهر بهره برده است.۳

در سایه تعاملات حدیثی قم و بغداد، به تدریج كانون حدیثی بغداد از تفكر حدیثی قمیان تأثیر پذیرفت، تا آنجا كه اهل دانش نورسیده بغدادی به فراگیری و آموزش كتاب‌های روایی قمی‌ها اهتمام می‌ورزیدند، ۴ یا حتیٰ با استناد به منقولات مشایخ قمی، درباره دیدگاه‌های كلامی اصحاب نخستین اظهار نظر می‌كردند.۵ دانش رجال بغدادیان نیز پس از ارتباط با قمیان متأثر از دیدگاه رجال‌‌شناسی قم بود. زیرا مشایخ مهاجر قمی علاوه بر انتشار حدیث در بغداد، شیوه نقد و ارزیابی حدیث و معیارهای سنجشِ راویان را نیز به حدیث آموزان بغدادی ‌آموختند. از این رو، نسل بعدی عالمان بغدادی تحت‌ تأثیر مبانی رجال‌‌شناسی قمیان به ‌خصوص شاگردان و

1.. كلینی، الكافی، ج۲، ص۱۴، ۷۵، ۸۷، ۹۳، ۹۵، ۹۷، ۱۱۴، ... .

2.. ابن‌قولویه، كامل الزیارات، ص۲۴۵، ۲۶۱، ۳۲۳، ۳۳۸، ۳۴۴- ۳۴۵، ۴۳۱.

3.. شیخ صدوق، أمالی، ص۱۲۱، ۱۳۶، ۲۹۸، ۵۶۵، ۵۶۶؛ شیخ صدوق، الخصال، ص۳۰۳؛ شیخ صدوق، كمال‌ الدین، ص۵۰۵.

4.. به‌ عنوان نمونه: شیخ مفید و ابن‌غضائری كتاب‌ها و روایات ابن‌داود قمی را به شاگردان‌‌شان تعلیم می‌دادند. (شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۱۱) ویا ابن‌ غضائری كتاب كافی را نزد بسیاری از شاگردان كلینی فرا گرفته بود. بعدها شیخ طوسی بیشتر این كتاب را بر وی قرائت كرد. (همان) و نیز شیخ مفید و ابن‌ غضائری از طریق ابن‌قولویه قمی به آثار سعدبن ‌عبداللّه اشعری و كلینی دست پیدا كرده، آنگاه آنها را به شاگردان‌‌شان آموختند. (نجاشی، رجال، ص۱۷۸، ۳۷۷). همچنین شیخ مفید اكثر قریب به اتفاق روایات، كتاب المزار را از طریق استادش ابن‌قولویه نقل كرده است.

5.. شیخ مفید از طریق ابن‌ قولویه در نقد جسم انگاری هشام روایت نقل می‌نماید. (شیخ مفید، الحكایات، ص۸۰-۸۱).

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9562
صفحه از 478
پرینت  ارسال به