129
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

ابوالمفضل شیبانی كوفی، ۱ ابوسعد كوفی، علی‌‌بن‌ محمدبن ‌عبدوس كوفی، ۲ ابوغالب زراری كوفی۳و ابوعبداللّه صفوانی كوفی، ۴ در زمره این شاگردان هستند.

مراودات حدیثی میان بغداد و كوفه تنها به حضور و فعالیت‌های محدثان كوفی در بغداد منتهی نمی‌شد، بلكه گاه محدثان بغدادی‌‌تبار نیز برای استماع و اخذ حدیث، رهسپار مركز حدیثی كوفه می‌شدند. یكی از این افراد محمدبن ‌همام اسكافی (ت.۲۵۸ق-د.۳۳۶ق) راوی «كثیر الحدیث» و از برجستگان امامیه است كه با محدثان كوفی در ارتباط بوده است.۵ همچنین هارون‌‌بن‌ موسیٰ تلْعكبری (د.۳۸۵ق) یكی از پرتلاش‌ترین افراد در این عرصه به شمار می‌رود که افزون بر حدیث آموزی از كوفی‌تباران مقیم بغداد، با سفرهای متعدد به كوفه و فراگیری حدیث از مشایخ كوفی، در ارتباط حدیثی كوفه و بغداد بیش از دیگر بغدادیان ایفای نقش كرده است.۶

تعامل جریان حدیثی بغداد با مدرسه حدیثی قم

پیش‌‌تر اشاره شد كه محدثان قمی در دوران حضور، بخش قابل توجهی از میراث امامیه را در حوزه حدیثی بغداد فرا گرفته، به قم منتقل كردند. اما پس از مدتی هم‌زمان با قدرت‌گیری امیران و وزیران شیعی در دربار عباسی، با فراهم آمدن شرایط مناسب سیاسی و اجتماعی برای امامیه بغداد، قمی‌ها با تنظیم و پالایش

1.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۲۱۱.

2.. ابن‌‌عساكر، تاریخ مدینة دمشق، ج۵۶، ص۲۹۷.

3.. زراری، رساله فی آل اعین، ص۷۷ و ۷۸.

4.. تهرانی، الذریعة، ج۱۸، ص۶۷.

5.. یكی از مهم‌ترین مشایخ وی جعفربن ‌محمدبن مالک فزاری كوفی می‌باشد (نجاشی، رجال، ص۱۲۲). همچنین وی روایاتی را از محمدبن‌ محمدبن ‌رباح كوفی فرا گرفته بود (شیخ طوسی، تهذیب الاحكام، ج۶، ص۲۱، ۳۴، ۴۵).

6.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۲۳، ۴۳۱-۴۳۲.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
128

افزون بر این افراد، محدثان كوفی دیگری همچون ابن‌ ابی‌‌الیاس كوفی، علی‌‌بن ‌محمد شیبانی كوفی و هارون‌‌بن ‌مسلم در بغداد فعال بودند.۱ در این میان نباید از فعالیت‌های حدیثی احمدبن ‌محمدبن ‌سعید، مشهور به ابن‌ عقده كوفی (ت.۲۴۹ق-د.۳۳۲ق) محدث پرآوازه و زیدی جارودی مسلک، در بغداد چشم‌پوشی كرد. او با دانش‌آموزی نزد مشایخ امامی كوفه مانند ابن‌ فضال، حمیدبن ‌زیاد و جعفربن ‌احمد اودی، ۲ به بسیاری از آثار و اصول روایی امامیه دست پیدا كرده بود.۳ بخشی از این میراث با مسافرت‌های وی به بغداد۴، به ویژه با برگزاری مجالس حدیثی در مسجد براثا۵ - پایگاه فرهنگی و اجتماعی شیعه - به اهل دانشِ امامیه منتقل شد.۶ گمان می‌رود که سماعِ شیخ كلینی از او، در بغداد روی داده است.۷

كوفیان علاوه بر نشر و عرضه میراث حدیثی كوفه در بغداد، با برخی محدثان سایر مناطق امامی‌نشین در این شهر ارتباط برقرار می‌كردند. برای نمونه، بیشتر شاگردان عراقیِ شیخ كلینی - در روایت كتاب كافی- را كوفی‌‌تباران مقیم بغداد تشكیل می‌دادند. شخصیت‌هایی همچون احمدبن ‌احمد كوفی، اسحاق‌‌بن ‌حسن عقرانی، ۸ احمدبن ‌ابراهیم صیمری كوفی، احمدبن ‌علی‌‌بن ‌سعید كوفی،

1.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۰۳، ۴۲۶، ۴۳۲.

2.. شیخ طوسی، الفهرست، ص۱۳۲، ۱۶۱، ۱۷۹؛ نجاشی، رجال، ص۱۲۳، ۲۸۷، ۴۵۳.

3.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۰۹.

4.. خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۵، ص۲۲۲.

5.. همان، ص۲۲۵.

6.. در این زمینه می‌توان به حدیث‌آموزی افرادی چون ابن‌ ابی‌‌زینب نعمانی کاتب و تلعكبری از او اشاره كرد. (نعمانی، الغیبة، ص۳۲، ۳۴، ۴۱، ۴۲، ۵۹ و ...؛ شیخ طوسی، رجال، ص۴۰۹).

7.. روایات كلینی از او: كلینی، الكافی، ج۵، ص ۴، ۳۳۸، ۵۱۰.

8.. نجاشی، رجال، ص۷۴، ۳۷۷.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9379
صفحه از 478
پرینت  ارسال به