121
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

اصالت كوفی داشتند، ۱ ظاهراً به دلیل وابستگی قبیله‌ای به منصور عباسی و نیز عهده‌دار شدن مسئولیت سیاسی در دستگاه عباسی، در بغداد ساکن شده بودند.۲ محمدبن ‌اسماعیل‌‌بن‌ بزیع شاخص‌ترین فرد این خانواده - از اصحاب امام كاظم‌ علیه السلام و امام رضا علیه السلام-۳ و از محدثان نامور امامیه محسوب می‌شود؛۴ عموی وی حمزةبن ‌بزیع نیز در جرگه راویان امامی قرار دارد.۵

افول جریان حدیثی بغداد (در دوره حضور)

مركز مهم حدیثی بغداد، در آستانه غیبت صغرا رفته رفته، به افول گرایید و این وضع، تقریباً در نیمه اول غیبت صغرا نیز تداوم پیدا كرد. فشارهای سیاسی و فضای خفقانی كه از سوی خلفای عباسی برای امامانِ امامیه و پیروان‌شان ایجاد شده بود، نقش اصلی را در این افول بر عهده داشته است.

هر چند تنگناهای سیاسی قبل از این دوران نیز وجود داشت، ولی این فضای رعب آور از زمان خلافت متوكل عباسی (خ.۲۳۲ق-۲۴۷ق) دو چندان گردید و برای مدت مدیدی نیز تداوم یافت. متوكل كه به شدت تحت تأثیر افكار اهل حدیث قرار داشت، شدیداً با سایر جریان‌های فكری از جمله امامیه برخورد می‌كرد. به عنوان نمونه، زمانی که او متوجه شد نصربن ‌علی جهضمی به اِسنادش از امام كاظم علیه السلام این حدیث نبوی «من أحبنی و أحب هذین (حسن و حسین) و أباهما و أمهما كان معی فی درجتی یوم القیامة» را نقل كرده است، فرمان داد که به

1.. شیخ طوسی از محمدبن ‌اسماعیل‌‌بن ‌بزیع با عنوان كوفی یاد می‌نماید. (شیخ طوسی، رجال، ص۳۶۴).

2.. محمد بن ‌اسماعیل‌‌بن ‌بزیع از موالی منصور عباسی بود. (نجاشی، رجال، ص۳۳۰) او و عموزاده‌اش احمدبن ‌حمزه را در زمرۀ وزرا برشمرده‌اند. (شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۳۵-۸۳۶).

3.. شیخ طوسی، رجال، ص۳۴۴،۳۶۴.

4.. نجاشی، رجال، ص۳۳۰-۳۳۱.

5.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۲۷؛ نجاشی، رجال، ص۲۷۶.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
120

آل مهران یا آل خانبه كرخی - ایرانی تبار -۱ كه ظاهراً در كرخ بغداد سكونت داشتند، از خاندان‌های بزرگ حدیثی بغداد در این دوره محسوب می‌شوند. یكی از مهم‌ترین افراد این دودمان، احمدبن ‌عبداللّه‌‌بن ‌مهران‌‌بن ‌خانبه از نویسندگان و اصحاب موثق امامیه است؛۲ وی در زمره شاگردان ممتاز یونس‌‌بن ‌عبدالرحمان قرار داشت و با تعبیر یونسی شناخته می‌شد؛۳ همو كتابی هم‌‌نام كتاب یوم و لیله، اثر استادش یونس تألیف كرده بود.۴ فرزند او محمدبن ‌احمد نیز از اصحاب مورد اعتماد امامیه به شمار می‌رود كه كتاب‌هایی نیز نوشته است.۵ برادر وی محمدبن ‌عبداللّه‌‌بن‌ مهران، كه نجاشی از او با تعبیر «فاسد المذهب و الحدیث» یاد كرده، از محدثان پیرو خط متهم به غلو بود۶ که در راستای اندیشه این گروه، كتاب‌هایی چون مناقب ابی الخطاب و مقتل ابی الخطاب را تألیف كرده است.۷ با این حال، روایات وی از طریق احمدبن ‌ابی‌عبداللّه برقی و محمدبن ‌احمدبن ‌یحییٰ اشعری - صاحب نوادر الحكمه - به مصادر رواییِ امامیه راه پیدا كرده است.۸ محمدبن ‌اسحاق‌‌بن‌ خانبه از محدثان گمنام و از مشایخ ابوالعباس حمیری نیز از تبار این خاندان می‌باشد.۹

یكی دیگر از خاندان‌های علمی و سیاسی امامیه، آل بزیع است.۱۰ اینان كه

1.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۳۷.

2.. علامه حلّی، خلاصة الاقوال، ص۶۴.

3.. نجاشی، رجال، ص۹۱و ۴۴۸.

4.. نجاشی، رجال، ص۳۴۶.

5.. همان، ص۳۵۰.

6.. همان.

7.. خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۷، ص۲۶۵.

8.. همان، ص۳۳۰.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9492
صفحه از 478
پرینت  ارسال به