417
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

در قم به سر ‌‌برده است.۱ حسین‌بن اشکیب مروزی از جایگاه ممتاز علمی و کلامی برخوردار بوده‌ است. شیخ طوسی با تعابیر بلندی چون ««فاضل، جلیل، متکلم، فقیه، مناظر، صاحب تصانیف، لطیف‌‌الکلام، جیدالنظر»۲ وی را ستوده؛ ایشان در جای دیگر راجع به او گفته: «عالم، متکلم، مصنف للکتب».۳ نجاشی نیز با واژگانی چون «ثقه مقدم، ثقه، ثقه، ثبت» از او یاد کرده است.۴

ابوالحسن اشعری در ضمن معرفی متکلمان و نویسندگان امامیه، نام ابن‌ اشکیب مروزی را در کنار بزرگانی چون هشام‌‌بن حکم، یونس‌‌بن عبدالرحمان و فضل‌‌بن شاذان ذکر کرده است.۵

از مطالب یاد شده درمی‌یابیم که ابن‌ اشکیب مروزی در عرصه کلام بسیار فعال بوده و در گفت‌‌وگوی رو در رو و میدان مناظره نیز به دفاع و تبیین از اندیشه امامیه می‌پرداخته است. گفته شده که ابوسعید غانم - اندیشمند هندی - در بلخ و در حضور حاکم و بزرگان آن شهر، درباره دین اسلام با وی مناظره کرد و بر اثر آن گفت‌‌وگو به حقانیت اسلام و مذهب امامیه پی برده و اسلام اختیار کرد.۶

با آنکه در منابع، از ابن اشکیب مروزی با عنوان «صاحب تصانیف» و «مصنف للکتب» نام برده شده۷ و او را در زمره نویسندگان مشهور امامیه جای داده‌اند، ۸ ولی آثار چندانی از او در مصادر فهرستی ذکر نشده است. تنها نجاشی سه عنوان کتاب برای وی بر می‌شمارد که دو اثر در موضوع کلام بوده و آنها عبارت‌‌اند از:

1.. همان.

2.. همان، ص۴۲۰.

3.. همان، ص۳۹۸.

4.. نجاشی، رجال، ص۴۴.

5.. اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۶۳.

6.. کلینی، الکافی، ج ‌۱، ص۵۱۵-۵۱۶؛ شیخ صدوق، کمال الدین، ص۴۳۷-۴۳۸.

7.. شیخ طوسی، رجال، ص۳۹۸ و ۴۲۰.

8.. اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۶۳.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
416

تاج‌العلماء نیشابوری (م.۳۳۵ق)

از نام و نَسَب وی چیزی دانسته نیست، ولی با توجه به لقبش درمی‌یابیم که او بین عالمان عصر خویش، جایگاه بلندی داشت. تاج‌العلما در آغاز، پیرو اهل‌سنت بوده است. به گزارش تاریخ‌نویسان اهل‌سنت، وی کتاب‌های ارزشمندی را در موضوعات فقه و کلام نوشته بود.۱ او به دلایلی كه بر ما پوشیده است، به امامیه گروید. نویسندگان سنی با تعبیر «یقول بالرجعه» از نیشابوری سخن به میان می‌آورند.۲ ظاهراً وی در دفاع و تبیین مسئله «رجعت» بسیار فعال بوده است. او در زمینه حیات امام زمان علیه السلام نیز مناظراتی با مخالفان داشته است.۳

گروه متکلمان منفرد

برخی از افراد اندیشمند و صاحب‌نظر امامی در خراسان و ماوراءالنهر می‌زیستند که از گرایش‌‌های فکری آنان گزارشی در دست نیست، اما با توجه به تألیفات و فعالیت‌های علمی‌ آنها می‌توان دریافت كه در تاریخ فكر امامیه آن منطقه، بی‌تأثیر نبوده‌اند. از آن رو كه اطلاعات پیرامون این افراد اندک است، تنها به معرفی این گروه می‌پردازیم.

ابن ‌اشكیب مروزی

حسین‌بن ‌اشکیب مروزی، از اصحاب امام هادی و امام عسکری علیهما السلام۴ و از متکلمان نامدار امامیه است كه در شهرهای سمرقند و کشّ اقامت داشته و مدتی نیز

1.. ابن‌حجر، لسان المیزان، ج۲، ص۷۰.

2.. همان.

3.. همان، ص۷۰-۷۱.

4.. شیخ طوسی، رجال، ص۳۸۶، ۳۹۸.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9688
صفحه از 478
پرینت  ارسال به