اسماعیل‌بن احمد سامانی (ح.۲۷۹-۲۹۵ق) تبعید شده بود.۱ ناگفته نماند که در برخی دوره‌ها، حتیٰ مساجد شیعه نیز توسط فرمانروایان سنی تخریب می‌گردید.۲
امامیان خراسان افزون بر فشارهای سیاسی، از سوی گروه‌های مذهبی نیزدر تنگنای اجتماعی و عقیدتی قرار داشتند، تا جایی‌که فضل‌بن شاذان نیشابوری از بیم آزار خوارج خشونت طلب، محل زندگی خود را در روستای بیهق (از نواحی نیشابور) رها کرده و به نقطه نامشخصی متواری شد و سرانجام بر اثر رنج این آوارگی، بیمار شده و درگذشت.۳ همچنین در‌گیری‌های کرامیان متعصب با امامیان نیشابور در سده چهارم هجری نیز قابل توجه است.۴
جریان‌های فکری امامیه در خراسان و ماوراءالنهر
جریان فکری هشامبن حکم و یونسبن عبدالرحمان
پیروان کلامی هشامبن حکم و یونسبن عبدالرحمان
هشام‌بن‌حکم از اصحاب امام صادق و امام کاظم علیه السلام و از متکلمان سرشناس امامیه است که در سده دوم، جریان سترگ کلامی را در امامیه بنیان‌گذاری و رهبری کرد. این جریان با رویكرد عقل‌گرایی وحیانی، به دفاع و تبیین مبانی عقیدتی امامیه می‌پرداخت. این خط فکری پس از مرگ هشام‌بن‌حکم، در بغداد، بصره توسط شاگردان وی تداوم یافت، که در این میان نقش یونسبن عبدالرحمان در رهبری این جریان بیش از دیگران آشكار بوده است.۵
1.. شیخ طوسی، رجال، ص۴۲۹.
2.. فارسی، تاریخ نیشابور، ص۱۳.
3.. شیخ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ج۲، ص۸۲۱.
4.. مقدسی، احسن التقاسیم، ص۳۳۶.
5.. رضایی، «امتداد جریان فکری هشام بن حکم تا شکل‌گیری مدرسۀ کلامی بغداد»، ص۹۸.
