375
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

کرامیان می‌باشند. تقریباً در نیمه سده سوم هجری، شخصی به نام ابوعبداللّه محمد‌بن کرام سجستانی(م.۲۵۵ق) جریان فکری را در خراسان بنیان‌گذاری کرد که بعدها به «کرامیه» مشهور گردید. آبشخور معرفتی این گروه را باید در گروه‌هایی چون مرجئه، مجسمه و حتیٰ تصوف جست‌‌وجو کرد. محمد‌بن کرام پیشوای کرامیان، همچون مرجئیان اعتقاد داشت که ایمان تنها اقرار به لسان می‌باشد.۱ او همانند مجسمه، جسم انگار بوده و خداوند باری‌تعالیٰ را جسم می‌پنداشته است.۲همچنین کرامیان مانند صوفیان رفتاری زهدگرایانه داشته۳ و مانند آنان برای عبادت به خانقاه (خانه‌گاه) می‌رفتند.۴ این گروه فکری در سده چهارم با حمایت سیاسی بعضی از امیران غزنوی بسیار گسترش یافت.۵ در همین بازه زمانی، کرامیان در شهر بزرگ نیشابور از جمعیت قابل توجهی برخوردار بوده‌اند.۶

نکته جالب توجه آنکه فضل‌بن شاذان نیشابوری، متکلم نامدار امامیه در آغاز شکل‌‌گیری فرقه کرامیه، با نگاشتن کتاب الرد علی محمد‌بن کرام با حرکت کرامیان مقابله کرد.۷ شاید بتوان گفت ردیه فضل‌بن شاذان، نخستین اثر مکتوب در نقد کرامیه محسوب می‌شود.

تصوّف

سرزمین خراسان و ماوراءالنهر، یكی از اصلی‌ترین مواطن زهدگرایی و تصوف به

1.. ابن‌داعی رازی، تبصرة العوام، ص۶۴؛ ابن‌صلاح شرفی، عده الاکیاس، ج۲، ص۲۴۹.

2.. آمدی، ابکار الافکار فی اصول الدین، ج۲، ص۱۲.

3.. ابن‌داعی رازی، تبصرة العوام، ص۶۴.

4.. مقدسی، احسن التقاسیم، ص۱۸۲.

5.. ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۲۷، ص۱۶۸.

6.. مقدسی، احسن التقاسیم، ص۳۲۳.

7.. نجاشی، رجال، ص۳۰۷.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
374

یکی دیگر از شخصیت‌های محوری جریان اهل حدیث خراسان، ابویعقوب اسحاق‌‌بن ابراهیم‌بن مخلد مروزی معروف به ابن‌ راهویه (م.۲۳۸ق) می‌باشد که نویسندگان اهل حدیث، او را در زمره احیاکنندگان سنت در مشرق اسلامی بر شمرده‌اند.۱ ابن راهویه پس از حدیث آموزی در عراق و حجاز و یمن و شام، در شهر نیشابور ساکن شد۲ و در آنجا شاگردان پر شماری را پرورش داد. از آن میان می‌توان به مشاهیری چون محمد‌بن اسماعیل بخاری، مسلم‌بن حجاج نیشابوری، ابوداود سجستانی و نسائی اشاره کرد.۳ هم‌چنین وی آثار مهمی چون کتاب السنن فی الفقه و کتاب المسند را در راستای دیدگاه حدیثی خود تدوین کرده بود.۴

غیر از این محدثان محوری و مشهور، افراد دیگری بودند که در تقویت جریان اهل حدیث در خراسان و ماوراءالنهر فعالیت می‌کردند. از آن جمله باید به خشیش‌بن اصرم نسائی نویسنده کتاب الاستقامه فی السنة و الرد علی اهل البدع و الاهواء، ۵ محمد‌بن عیسیٰ ترمذی نویسنده کتاب سنن، ۶ عبداللّه‌بن عبدالرحمان دارمی سمرقندی، ۷ ابوالحارث مروزی، عبداللّه‌بن دیسم مروزی، ۸ اشاره کرد.

کرامیه

از جریان‌های مهم فکری که فعالیت‌های خود را در خراسان دنبال می‌کردند،

1.. ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۳۶۴.

2.. مزی، تهذیب الکمال، ج۲، ص۳۷۳.

3.. ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۳۵۸-۳۵۹.

4..ابن‌ندیم، الفهرست، ص۲۸۶.

5.. مزی، تهذیب الکمال، ج۸، ص۲۵۱.

6.. ابن‌ندیم، الفهرست، ص۲۸۹.

7.. ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۲، ص۲۲۴-۲۲۸.

8.. ابن‌‌ندیم، الفهرست، ص۲۸۷.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9712
صفحه از 478
پرینت  ارسال به