185
جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)

ابوالحسین محمد‌بن ابی‌‌البغل که مردی ادیب بود، ۱ میان سال‌‌های ۲۹۳ قمری تا ۳۰۴ قمری به طور نایکسان از سوی دستگاه خلافت عباسی به والی‌‌گری مناطقی چون بصره، اهواز، شیراز، اصفهان و فارس منصوب گردید.۲ او در برهه‌‌ای، تا احراز مقام وزارت خلیفه پیش رفت، ولی موفق نشد.۳ برادرش ابوالحسن علی‌بن ابی‌‌البغل نیز در بصره و واسط برای خلفای عباسی کارهای دیوانی انجام می‌داده است.۴

به نظر می‌رسد همه خاندان آل ابی‌‌البغل امامی‌مذهب نبوده‌اند، به گفته قاضی عبدالجبار بعضی از آنان به مذهب اسماعیلیان قرمطی گرایش داشته‌اند.۵ دشمنی‌ آل ابی‌‌البغل با خاندان امامی‌مذهب آل فرات۶ و همچنین اتهام آنان به الحاد و انکار نبوت، ۷ سخن قاضی عبدالجبار را تأیید می‌کند. با این حال هارون‌بن موسیٰ تلعکبری (م.۳۸۱ق)، خبری از ابوالحسین محمد‌بن ابی‌‌البغل - سرشناس‌ترین چهره آل ابی‌البغل - نقل کرده است که امامی‌مذهب بودن وی را اثبات می‌کند.۸

خاندان ابن‌ دأب

ابوالولید عیسی‌بن یزید‌بن بکر‌بن داب لیثی مدنی، سرسلسله خاندان ابن‌ دأب

1.. بیهقی، المحاسن و المساوی، ص۲۳۴، ۲۵۸؛ راغب اصفهانی، محاظرات الادباء، ج۲، ص۶۰۲.

2.. مدرسی، مکتب در فرایند تکامل، ص۳۳۸-۳۳۹.

3.. قرطبی، صلة تاریخ الطبری، ص۲۸-۲۹، در متن به جای محمد‌بن احمد‌بن یحییٰ‌بن ابی‌‌البغل به اشتباه احمد‌بن محمد‌بن یحییٰ‌بن ابی‌‌البغل آمده است.

4.. مدرسی، مکتب در فرایند تکامل، ص۳۳۹.

5.. یکی از بازماندگان همین خاندان به نام ابومحمد‌بن ابی‌البغل در سال ۳۸۵ قمری در زمان حیات قاضی عبدالجبار معتزلی در بصره زندگی می‌کرده و به علم نجوم اشتغال داشته است. (قاضی عبدالجبار، تثبیت دلائل النبوة، ج۱، ص۴۲).

6.. تنوخی، نشوار المحاضرة، ج۸، ص۹۳-۹۴.

7.. صابی، تحفة الأمراء فی تاریخ الوزراء، ص۲۹۳.

8.. طبری، دلائل الامامة، ص۵۵۱-۵۵۳؛ ابن‌طاووس، فرج المهموم، ص۲۴۵-۲۴۷.


جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
184

قمری تا ۳۲۲ قمری، متصدی امور دیوانی و خراج مغرب، بصره، اهواز، موصل، دیار بکر، دیار ربیعه، دیار مضر و همچنین مسئول حسابرسی اموال آل بریدی بوده است.۱ وی دو بار در زمان خلافت الراضی باللّه عباسی در سال ۳۲۴ قمری و در زمان خلافت المتقی باللّه عباسی در سال ۳۲۹ قمری، به مقام وزارت دست یافت.۲ ابواحمد قاسم‌بن علی کرخی نیز از سوی معتضد عباسی و مقتدر عباسی، امور دیوانی و ولایت‌‌داری برخی مناطق را برعهده داشته است.۳ گزارش شده که دولتمردان آل کرخی گرایش به غلو داشته و پیرو غلات مخمسه بوده‌اند. شیخ طوسی نیز درباره آنان گفته است: «كان الكرخیون مخمسه لا یشك فی ذلك أحد من الشیعه».۴ نمی‌دانیم ابوجعفر محمد‌بن عبداللّه‌بن مهران کرخی نویسنده و از غالیان مشهور۵ از تبار این خاندان است یا نه.

آل ابی‌‌البغل

آل ابی‌البغل از دودمان‌های متنفذ سیاسی و علمی شیعه در بصره به شمار می‌روند که سکونت‌گاه اصلی آنان در محله معروف به سکّه قریش بصره بوده است.۶ در میان آل ابی‌‌البغل، دو برادر به نام‌های ابوالحسین محمد‌بن احمد‌بن یحییٰ‌بن ابی‌البغل و ابوالحسن علی‌بن احمد‌بن یحییٰ‌بن ابی‌البغل، بیش از همه مشهور هستند که در زمان خلافت مقتدر عباسی به مناصب سیاسی دست پیدا کرده بودند.

1.. مدرسی، مکتب در فرایند تکامل، ص۳۳۵.

2.. صولی، الاوراق، ج۲، ص۸۴، ۲۰۵.

3.. مدرسی، مکتب در فرایند تکامل، ص۳۳۵-۳۳۶.

4.. شیخ طوسی، الغیبة، ص۴۱۴.

5.. نجاشی، رجال، ص۳۵۰.

6.. قاضی عبدالجبار، تثبیت دلائل النبوة، ج۱، ص۴۲.

  • نام منبع :
    جریان‌شناسی فکری امامیه در دوران فترت(میانۀ مدرسۀ کوفه و مدرسۀ بغداد)
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9498
صفحه از 478
پرینت  ارسال به