میکرده است.۱ همچنین عبداللّهبن اباض (م.ح۱۰۰ق) مؤسس (سیاسی) فرقه اباضیه نیز در بصره ساکن بوده است.۲ افزون بر این بزرگان دیگری از خوارج اباضی در بصره فعال بودهاند که میتوان به ابوعبیده مسلمبن کریمه تمیمی بصری (م.ح۱۴۵ق)۳ و ابوعمرو ربیعبن حبیب فراهیدی۴ اشاره کرد. غیر از خوارج اباضی، حضور عمرانبن حطان سدوسی بصری صفری (م.۸۴ق) نیز در بصره قابل توجه است.۵
اهل حدیث
اهل حدیث یا اصحاب حدیث، عنوان گروهی از عالمان در سدههای نخست اسلامی است که در باور و عملکرد خود بر آموزش احادیث و پیروی آن، تکیه و اعتنایی خاص داشتهاند.۶ اهل حدیث به واسطه حضور گسترده عثمانیگرایان در بصره، رشد فزایندهای در سده دوم و همچنین سده سوم در آن دیار داشتهاند.
برخی برجستگان اهل حدیث در بصره حضور داشته و فعالیت میکردهاند، از جمله آنان حمادبن زید ازدی بصری (م.۱۷۹ق) است که هم به لحاظ حدیثی و هم به لحاظ فقهی، از شخصیتی محوری برخوردار بود.۷ همچنین در سده سوم هجری ابوداود سلیمانبن اشعث سجستانی (م.۲۷۵ق)، عالم مشهور اصحاب حدیث و نویسنده کتاب السنن، یکی از کتب ششگانه اهل سنت، در بصره فعالیت میکرده
1.. ابنحجر، تهذیب التهذیب، ج۲، ص۳۴؛ البته گفته شده که او به شدت از اباضیه برائت میجسته است. (ابنسعد، الطبقات الکبری، ج۷، ص۱۸۱-۱۸۲).
2.. خلیفات، نشاة الحرکة الاباضیة، ص۷۶.
3.. همان، ص۱۰۳.
4.. فان اس، علم الکلام والمجتمع، ج۲، ص۳۰۸-۳۰۹.
5.. ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۴، ص۲۱۴-۲۱۶؛ همچنین نک: زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۷۰.
6.. پاکتچی، پژوهشی پیرامون جوامع حدیثی اهل سنت، ص۳۹.
7.. پاکتچی، پژوهشی پیرامون جوامع حدیثی اهل سنت، ص۴۰.