صحیح اسلامی است. در گزارشی که کلینی در «باب الاستطاعه» نقل کرده است، مرد بصری پس از شنیدن دیدگاه امام علیه السلام ‌درباره استطاعت گفت: پس مردم مجبورند؟ امام علیه السلام فرمود: اگر مجبور باشند معذور خواهند بود؛ و مرد بصری بی‌درنگ پرسید: پس اگر مجبور نیستند، امر به ایشان تفویض شده است؟^۱ این گفت‌وگو و پرسش‌های مشابه نشان می‌دهد برخی از مخاطبان ائمه علیهم السلام در آن دوران، تصوری از فرض سوم در مسئله نداشتند. گو اینکه از نظر ایشان، میان جبر و تفویض، تقابلی وجود دارد که انکار یکی به اثبات دیگری می‌انجامد. در حقیقت تصور عمومی این بود که چون قدرت، سلطه و حریت می‌آورد، باور به اختیار و قدرت انسان، مستلزم نفی تأثیر خداوند در افعال بندگان خواهد بود. از این‌رو فعل انسانی که قدرت و سلطنت بر فعل دارد، از حوزه تدبیر و تصرف خداوند خارج می‌شود و این دیدگاه، نتیجه‌ای غیر از تفویض نخواهد داشت. از سوی دیگر، اگر قدرت خداوند را مؤثر بدانیم و باور داشته باشیم که افعال از سوی خداوند تقدیر می‌شود و قدرت الهی بر افعال انسان نیز احاطه دارد، لازمه‌اش نفی قدرت انسان و پذیرش دیدگاه جبرگرایان است.

به نظر می‌رسد این ابهام‌ها نخست در تصور راه سوم میان جبر و تفویض بوده و در مرتبه بعد در ادراک قدرتی است که انسان را مسلط بر فعل کرده و فاعلیت انسان را تضمین می‌کند و در عین حال فعل را از حاکمیت خدا و احاطه قدرت و اراده الهی خارج نمی‌کند.

از آنجا که فعل بر مدار قدرت شکل می‌گیرد، ابهام و اختلاف اصلی در این مسئله بود که فعل بر پایه چه قدرت و اراده‌ای پدید می‌آید؟ اگر انسان پیش از انجام فعل، واجد قدرت است و به قدرت خویش فعل را ایجاد می‌کند، این فعل ارتباطی با قدرت و ‌اراده خداوند ندارد؛ اگر انسان فاقد چنین قدرتی است و افعال به قدرت

جبر نیست و نظریه قدر نیز باطل است؛ بلکه جایگاهی میان این دو است. کسی این حقیقت را نمی‌داند مگر عالم[امام] یا کسی که از سوی عالم[امام] تعلیم دیده باشد.

در پرسش‌های مطرح شده از سوی اصحاب و دیگران، نیز این نکته جلب توجه می‌کند که تصور دیدگاهی غیر از جبر یا تفویض، برای ایشان غریب و دشوار بوده است. گروهی از مخاطبان کلام امامان علیهم السلام در پذیرش و درک این مطلب که می‌توان دیدگاه سومی غیر از جبر و یا تفویض فرض نمود، دچار حیرت و تردید بوده و دائم سؤال می‌کردند که آیا بین جبر و تفویض دیدگاه دیگری قابل فرض است؟ کلینی در «باب الجبر و القدر» از کتاب کافی برخی از این روایات را گرد آورده است؛ در یکی از این گزارش‌ها آمده است که مردی به امام صادق علیه السلام عرض کرد:

آیا خداوند بندگان را بر گناه مجبور کرده است؟ امام علیه السلام فرمود: خداوند عادل‌تر از آن است که ایشان را به گناه مجبور کند و سپس بر همان گناه عقاب نماید. آنگاه که امام علیه السلام در پاسخ جبر را نفی فرمود، سائل می‌پرسد: پس امر را به بندگان واگذاشته است؟ امام علیه السلام فرمود: اگر امر را به مردم واگذاشته بود ایشان را با امر و نهی محصور نمی‌کرد. پس از انکار امام علیه السلام، با تعجب این پرسش مطرح می‌شود که آیا جایگاه دیگری میان این دو جایگاه وجود دارد؟ امام علیه السلام فرمود: بلی وسیع تر از آنچه بین زمین و آسمان است.^۱

برخی روایات رسیده از اهل بیت علیهم السلام، در پاسخ به این گروه و برای ابطال نظریه جبر و تفویض و نشان دادن ناسازگاری این نظریه‌ها با عقل سلیم و باورهای اصیل و