ابن حزم نیز به این واقعیت تصریح کرده و می‌گوید:
۰.همه اهل سنت و همه کسانی که قائل به استطاعت مع‌الفعل باشند، مانند مریسی و برغوث و نجاریه و اشاعره و جهمیه و گروه‌هایی از خوارج و مرجئه معتقدند افعال بندگان مخلوق است و خداوند این افعال را در فاعلین خلق کرده است.۱
اگر خداوند خالق اعمال بندگان باشد و افعال بندگان به اراده و قدرت خداوند پدید آید، نتیجه‌ای جز جبر نخواهد داشت. با این‌همه باورمندان به خلق اعمال، خود در این مسئله اختلاف نظر دارند. بر پایه گزارش‌های فرقه‌نگاران، جهمیه به این لازمه اعتراف داشتند و فاعلیت انسان را مجازی شمرده، نسبت افعال به خداوند را نسبت حقیقی می‌دانستند؛ در مقابل، جریان اصحاب حدیث از پذیرش جبر امتناع داشتند و با دیدگاه جهمیه در نفی فاعلیت انسان موافق نبودند.
مصادیق جبرگرایی
گذشته از جهمیه که در همه منابع تاریخی و فرقه‌نگاری به عنوان داعیه‌داران اندیشه جبر و با عنوان جبریه خالصه شناخته می‌شوند۲ و نیز گروه‌هایی از خوارج که به جبر باور داشتند۳، اصحاب حدیث را باید از مهم‌ترین گروه‌های جبرگرا به شمار
1.. ابن حزم، الفصل، ج۲، ص۸۶ «فذهب أهل السنة کلهم وکل من قال بالاستطاعة مع الفعل، کالمریسی وبرغوث و نجاریة والاشعریة والجهمیة وطوائف من الخوارج والمرجئة إلی أن جمیع أفعال العباد مخلوقة قد خلقها اللّه فی الفاعلین».
2.. اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۲۷۹؛ بغدادی، الفرق بین الفرق، ص۲۰۹؛ شهرستانی، الملل و النحل، ج۱، ص۸۷.
3.. نک: اشعری، مقالات الاسلامیین، ص۹۳-۹۴- ۱۰۸.خلفیه، حمزیه، شعیبیه، میمونیه و اباضیه از فرق خوارج به خلق اعمال و جبر باور داشتند.
