39
آموزۀ أمر بین أمرین در ‌اندیشۀ امامیۀ نخستین

فَأَسْكَنَّاهُ فِي الْأَرْضِ وَ إِنَّا عَلى‏ ذَهابٍ بِهِ لَقادِرُونَ)۱؛ (وَ الَّذي نَزَّلَ مِنَ السَّماءِ ماءً بِقَدَرٍ فَأَنْشَرْنا بِهِ بَلْدَةً مَيْتاً كَذلِكَ تُخْرَجُونَ)۲؛ همچنین روزی افراد بر اساس میزان و مقدار مشخص شده‌ای نازل می‌شود (وَلَوْ بَسَطَ اللّه الرِّزْقَ لِعِبادِهِ لَبَغَوْا فِي الْأَرْضِ وَلكِنْ يُنَزِّلُ بِقَدَرٍ ما يَشاءُ إِنَّهُ بِعِبادِهِ خَبيرٌ بَصيرٌ)۳؛ و به طور کلی خداوند برای هر چیزی مقداری قرار داده است (قَدْ جَعَلَ اللّه لِكُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدْراً)۴؛ این اندازه‌گیری در امور تکوینی و تدبیر عالم روشن است، اما پرسش اینجاست که آیا این تقدیرها شامل افعال انسانی هم هست؟

در برخی آیات اشاره به چنین معنایی هم وجود دارد، در دو آیه از سرنوشت همسر لوط علیه السلام سخن به میان آمده است و بیان شده که بازماندن او در میان عذاب شدگان تقدیر شده است؛ (إِلاَّ امْرَأَتَهُ قَدَّرْنا إِنَّها لَمِنَ الْغابِرينَ)۵؛ (فَأَنْجَيْناهُ وَ أَهْلَهُ إِلاَّ امْرَأَتَهُ قَدَّرْناها مِنَ الْغابِرينَ)۶.

ﻫ.. قضا

اگرچه واژه «قضا» نیز به معنای حکم کردن استعمال می‌شود،۷ اما در پاره‌ای از آیات قرآن به معنی حکم تکوینی است. این حکم، قطعی و به تعبیری همان خلق است (إِذا قَضى‏ أَمْراً فَإِنَّما يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ)۸ و در آیات متعددی با ساخت

1.. سورۀ مؤمنون، آیۀ ۱۸.

2.. سورۀ زخرف، آیۀ ۱۱.

3.. سورۀ شوری، آیۀ ۲۷.

4.. سورۀ طلاق، آیۀ ۳.

5.. سورۀ حجر، آیۀ ۶۰.

6.. سورۀ نحل، آیۀ ۵۷.

7.. جوهری، صحاح، ج۶، ص۲۴۶۳؛ زبیدی، تاج العروس، ج۲۰، ص۸۰.

8.. سورۀ بقره، آیۀ ۱۱۷،‌‌ سورۀ آل‌عمران، آیۀ ۴۷، سورۀ مریم، آیۀ ۳۵، سورۀ غافر، آیۀ ۶۸.


آموزۀ أمر بین أمرین در ‌اندیشۀ امامیۀ نخستین
38

الْأَمْرُ)۱؛ (فَإِذا قَضى‏ أَمْراً فَإِنَّما يَقُولُ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ)۲؛ امر الهی ممکن است همچون عطای اسحاق به ابراهیم خلیل مایه رحمت باشد (قالُوا أَتَعْجَبينَ مِنْ امر اللّه رَحْمَتُ اللّه وَ بَرَكاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَميدٌ مَجيدٌ)۳؛ یا به نزول عذاب الهی بیانجامد (يا إِبْراهيمُ أَعْرِضْ عَنْ هذا إِنَّهُ قَدْ جاءَ امر رَبِّكَ وَ إِنَّهُمْ آتيهِمْ عَذابٌ غَيْرُ مَرْدُودٍ)۴؛ اما در هر حال قطعی است و چاره‌ای در برابر آن وجود ندارد.۵

د. تقدیر

«تقدیر» به معنای اندازه‌گیری۶، اصطلاح دیگری است که در ارتباط با فعل و اراده الهی بوده و با سایر هم ریشه‌هایش در قرآن استعمال شده است. خداوند هرآنچه خلق نموده به اندازه و مقدار مشخص شده‌ای است (وَ خَلَقَ كُلَّ شَيْ‏ءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْديراً) ۷؛ (إِنَّا كُلَّ شَيْ‏ءٍ خَلَقْناهُ بِقَدَرٍ)۸.

در آیه دیگری بیان شده است که خزانه‌های هر چیزی نزد خدا موجود است و خداوند به اندازه‌های تعیین شده از آن خزانه‌ها نازل می‌کند (وَإِنْ مِنْ شَيْ‏ءٍ إِلاَّ عِنْدَنا خَزائِنُهُ وَ ما نُنَزِّلُهُ إِلاَّ بِقَدَرٍ مَعْلُومٍ)۹.

نزول باران نیز به اندازه و میزان مشخص است (وَ أَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً بِقَدَرٍ

1.. سورۀ هود، آیۀ ۴۴.

2.. سورۀ غافر، آیۀ ۶۸.

3.. سورۀ هود، آیۀ ۷۳.

4.. سورۀ هود، آیۀ ۷۶.

5.. آیات دیگر ‌دربارۀ امر الهی را بنگرید: سورۀ اعراف، آیۀ ۵۴؛ سورۀ هود، آیۀ ۵۸ و ۶۶؛ سورۀ روم، آیۀ ۲۵؛ سورۀ سجده، آیۀ ۵؛ سورۀ غافر، آیۀ ۷۸؛ سورۀ حدید، آیۀ ۱۴.

6.. ابن منظور، لسان العرب، ج۲، ص۳۶۱؛ زبیدی، تاج العروس، ج۷، ص۳۷۰.

7.. فرقان، آیۀ ۲.

8.. سورۀ قمر، آیۀ ۴۹.

9.. سورۀ حجر، آیۀ ۲۱.

  • نام منبع :
    آموزۀ أمر بین أمرین در ‌اندیشۀ امامیۀ نخستین
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    سازمان چاپ و نشر دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
    شمارگان :
    500
تعداد بازدید : 976
صفحه از 230
پرینت  ارسال به