گمراهی انسان‌ها در ارتباط با اراده و خواست الهی تبیین شده است: «پس كسى را كه خدا بخواهد هدايت نمايد، دلش را به پذيرش اسلام مىگشايد و هر كه را بخواهد گمراه كند، دلش را سخت تنگ مىگرداند، چنان كه گويى به زحمت در آسمان بالا مىرود. اين گونه، خدا پليدى را بر كسانى كه ايمان نمىآورند قرار مىدهد».۱
در نمونه‌ای دیگر به صراحت تأکید شده است که اگر خداوند گمراهی کسی را اراده کرده باشد، حتی اندرز و راهنمایی پیامبر نیز در او کارگر نخواهد بود:
۰.«و اگر بخواهم شما را اندرز دهم، در صورتى كه خدا بخواهد شما را بيراه گذارد، اندرز من شما را سودى نمىبخشد. او پروردگار شماست و به سوى او باز گردانيده مىشويد». ۲
در آیات دیگری تأکید شده که خداوند اراده کرده برخی در حال کفر از این دنیا بروند.۳ در پاره‌ای دیگر از این آیات به این نکته اشاره شده است که اگر خداوند اراده کند شرّ و یا آسیبی به کسی برسد، هیچ کسی یارای مقابله و دفع آن ضرر را نخواهد داشت، چنانچه اگر اراده نماید خیری را به کسی برساند کسی نمی‌تواند مانع او شود.۴
همین مضمون در آیات متعددی تکرار شده است:
1..(فَمَنْ يُرِدِ اللّه أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلَّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيِّقاً حَرَجاً كَأَنَّما يَصَّعَّدُ فِي السَّماءِ كَذلِكَ يَجْعَلُ اللّه الرِّجْسَ عَلَى الَّذينَ لا يُؤْمِنُونَ) (سورۀ انعام، آیۀ ۱۲۵).
2..(وَ لا يَنْفَعُكُمْ نُصْحي إِنْ أَرَدْتُ أَنْ أَنْصَحَ لَكُمْ إِنْ كانَ اللّه يُريدُ أَنْ يُغْوِيَكُمْ هُوَ رَبُّكُمْ وَ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ)(سورۀ هود، آیۀ ۳۴).
3..( فَلا تُعْجِبْكَ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ إِنَّما يُريدُ اللّه لِيُعَذِّبَهُمْ بِها فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ تَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَ هُمْ كافِرُونَ)(سورۀ توبه، آیۀ ۵۵)؛ (وَ لا تُعْجِبْكَ أَمْوالُهُمْ وَ أَوْلادُهُمْ إِنَّما يُريدُ اللّه أَنْ يُعَذِّبَهُمْ بِها فِي الدُّنْيا وَ تَزْهَقَ أَنْفُسُهُمْ وَ هُمْ كافِرُونَ)(سورۀ توبه، آیۀ ۸۵).
4.. (وَ إِنْ يَمْسَسْكَ اللّه بِضُرٍّ فَلا كاشِفَ لَهُ إِلاَّ هُوَ وَ إِنْ يُرِدْكَ بِخَيْرٍ فَلا رَادَّ لِفَضْلِهِ يُصيبُ بِهِ مَنْ يَشاءُ مِنْ عِبادِهِ وَ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيمُ) (سورۀ یونس، آیۀ ۱۰۷).
