الکافی

1.. ارجاعاتی که در ادامۀ مطلب می‌آید به دو جلد نخست این کتاب محدود می‌شود، یعنی به الاصول من الکافی، ۲ جلدی (تهران: دارالکتب الاسلامیّه، ۱۳۷۴/۱۹۵۴). سه اثر دیگر عبارت‌اند از: مَن لایحضره الفقیه نوشتۀ ابن بابوَیه (د. ۳۸۱/۹۹۱)، تهذیب الاحکام، و الاستبصار نوشتۀ طوسی (د. ۴۶۰/۱۰۷۰).

2.. مُرتَضی (د. ۴۳۶/۱۰۴۶) که "از بسیاری از مجتهدون فراتر رفت و ادعا کرد که خبر واحد ... نمی‌تواند به منزلۀ دلیل فقهی ذکر شود" (Kohlberg, ۲۲۲ n. ۷۰)، و مجلسی (د. ۱۱۱۰/۱۷۰۰) (ibid., ۲۱۸) نیز چنین نظری دارند. در مورد مجادلات پیرامون استفاده از اخبار الآحاد ن.ک: Newman, ۱:۴۲-۴۹. همچنین ن.ک: ‘khabar al-wāḥid’, EI۲ و اکنون:
Norman Calder, ‘Doubt and Prerogative: the emergence of an Imāmī Shīʿī theory of jurisprudence’, Studia Islamica ۷۰ (۱۹۸۹), ۵۷-۷۸.
برای دیگر ابعاد نقد حدیث در رابطه با این موضوع، ن.ک: Kohlberg, ۲۱۹ [[ب.ت: کلبرگ، نکاتی]].

3.. Newman, ۴۷-۴۹.
در اینجا از مجلسی نقل شده که گفته است تمامی اخبار کافی و فقیه صحیح هستند. از قزوینی (به واسطۀ خوانساری) نقل می‌شود که گفته است: تمامی اخبارِ کافی صحیح هستند، زیرا مورد قبول امام غائب بوده‌اند، با در نظر گرفتن اینکه کُلَینی این مجموعه را در دوران غیبت صغرا گردآوری کرده و اینکه « رَوی» [[راوی؟]] در کافی به خود امام اشاره دارد، درحالی‌که عالِم به یکی از نمایندگان او اشاره می‌کند.

1.. Moojan Momen, An Introduction to Shi'i Islam: The History and Doctrines of Twelver Shi'ism (Oxford: George Ronald, ۱۹۸۵), ۱۷۲-۱۷۳:
... شواهد قابل توجهی وجود دارد مبنی بر اینکه شیعیان اولیه، متن رایج قرآن را نمی‌پذیرفتند. بعدها حتی تا زمان شیخ مفید [د. ۴۱۳/۱۰۲۲]، مشاجرات فراوانی بین شیعیان دربارۀ آنچه دشمنان علی از قرآن حذف کرده بودند، وجود داشت، هرچند که در آن زمان دربارۀ افزوده نشدن چیزی به متن به اجماعی رسیده بودند. به عبارت دیگر، احساس می‌شد که گرچه متن رایج قرآن بیانگر کلام خدا و فاقد هر گونه افزودۀ بشری است، بخشی از متن قرآن در تمجید علی و دربارۀ امامت وی به دست دشمنان حذف شده است. هرچند نهایتاً بیشتر شیعیان این دیدگاه را اتخاذ کردند که هیچ چیزی از قرآن کم نشده و چیزی به آن اضافه نشده، اما ردّ پاهایی از دیدگاه اولیه در برخی از احادیث وجود دارد و حتی در برخی از کتب متأخر نیز بازنشر شد.

2.. Mahmoud Ayoub, ‘The Speaking Qurʾān and the Silent Qurʾān’, Approaches to the History of the Interpretation of the Qurʾān. Edited by Andrew Rippin (Oxford: Clarendon Press, ۱۹۸۸), ۱۸۲ & ۱۸۵ [[ب.ت: ایوب، قرآن ناطق]].

3.. Andrew Joseph Newman, The Development and Political Significance of the Rationalist (usūlī) and the Traditionalist (akhbārī) Schools in Imāmī Shī'ī History from the Third/Ninth to the Tenth/Sixteenth Century A.D., ۲ pts. in ۲ vols. (Ann Arbor: UMI, ۱۹۸۸ [PhD UCLA ۱۹۸۶]). Pt. ۱: ۳۹, ۲۱۷-۲۱۸; ۴۰۹-۴۱۲.
کلبرگ نیز به «عبارت‌پردازی‌های محتاطانۀ مفید» توجه می‌دهد که در واقع مملوّ از جملات شرطی‌ای هستند که با نوع عبارت‌پردازی‌ها در بقیۀ کتاب هیچ تناسبی ندارند، و این دیدگاه را تقویت می‌کند که طوسی، به منظور مخفی نگاه داشتن عقاید واقعی‌اش، ناچار بود چنین دیدگاه‌هایی را ابراز کند؛ شاهدِ کلبرگ این است که طوسی ”زنده ماند و سقوط آل‌بویه و احیاء احساسات ضدشیعی را دید ... [و] این وقایع حتی بر زندگی شخصی او هم تأثیر گذاشت: خانۀ وی سوزانده و تخریب شد و خودش مجبور شد بغداد را ترک کند و دوازده سالِ باقی‌مانده از زندگی خود را به حالت تبعید در نجف بگذراند" (Kohlberg, ۲۱۶ and ۲۲۳ n. ۹۲).

4.موضوع رسالۀ دکترای بسیار مفصل نیومن ارتباطی با بحث تحریف ندارد و تنها در دو یا سه مورد به صورت استطرادی به آن اشاره کرده است. بنابراین نظر او در این موضوع ارزش استناد ندارد. چنان‌که پاول زاندر در مقالۀ نخست همین کتاب اشاره کرده، اساسا اعتقاد به تحریف قرآن یا عدم آن ارتباط معناداری با عقل‌گرا یا حدیث‌گرا بودن شخص ندارد تا به این دلیل بخواهد دست به منطبق‌سازی عقاید شیعی با مسائل کلامی روز بزند.