یعنی پنهان نگاه داشتن اعتقاد دینی به دلیل تهدید خارجی ــ توجیه میشوند.۱ این دیدگاه اخیر که میگوید امامان گاهی تعمدا قرآنِ مأثور را بر خلاف اعتقاد واقعیشان تصدیق میکردهاند، مطمئنا بیشتر به صورت یک استثناء باقی مانده است؛ در این رابطه روایات راه میانهای را ارائه میدهند: یکی از یاران امام جعفر صادق[[ع]] قرآن را به گونهای متفاوت از مصحف عثمانی تلاوت میکرد. در پی آن امام تلاوت او را قطع کرد و از او خواست قرآن را همانند عامه مردم بخواند. چه اینکه امام دوازدهم شکل درست آن را آشکار خواهد کرد، همان نسخهای که به دست علی[[ع]] کتابت شده بود.۲
بسیار محتمل است که گرایش آشکار به اظهارنظر محتاطانه و سنجیده در روایت اخیر واقعا نظر یکی از امامان بوده باشد، زیرا با رویکرد معمولِ امامان مطابقت دارد که تمایلی به ابراز نقش و جایگاه شخصی خود نداشتند، در مقابل، پذیرش تغییراتِ رخداده در متن قرآن میتوانست مساوی با ادعای بالاترین درجه اعتبار در جامعه اسلامی [[برای شخص امام]] باشد.۳ این احتیاط امامان در اینجا در جهت حفظ امنیت ایشان بود و البته در عین حال معنای دیگری هم داشت و آن پذیرش عملی و بی قید و شرط مصحف عثمانی بود. این کاملا منطبق با همان چیزی است که در مجامع روایی مییابیم، و پیشتر هم بهاجمال نشان دادیم؛ یعنی این واقعیت که امامان بی هیچ تردیدی قرآن عثمانی را شالوده استدلالهایشان در مسائل دینی و فقهی قرار میدادند. بااینحال اگر در روایاتی از همین امامان درباره تغییر در متن قرآن سخن گفته شده باشد، از یک سو میتوان این را نتیجه تناقضهای موجود میان روایات مختلف دانست که به طور معمول در مجامع روایی مشاهده میشود، و از سوی دیگر نباید فراموش کرد که این تغییرات محدود به افزودههایی حداقلی، و تنها در حد ذکر نام علی[[ع]] یا خاندان او است. انگیزه و علت این اضافاتِ مورد ادعا نیز تنها یک چیز است،
1.. Vgl. E. Kohlberg, Some notes, ۲۱۸ [[ب.ت: کلبرگ، نکاتی]].
2.. کلینی، کافی، ج۲، ص۶۳۳، ش۲۳.
3.. P. Sander, ,,Wertvoll oder nutzlos? Gedanken zum Umgang mit den imāmitischen Traditionssammlungen", in Annäherung an das Fremde,XXVI. Deutscher Orientalistentag vom ۲۵. vis ۲۹.۹.۱۹۹۵ in Leipzig. Vorträge, ed. Holger Preißler und Heidi Stein, Stuttgart, ۱۹۹۸, (= ZDMG Suppl. ۱۱), ۲۵۰-۲۵۸, ۲۵۲.