33
قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی

یعنی فراهم آوردن بالاترین درجه اعتبار برای [[آموزه]] امامت. ازاین‌رو می‌بینیم که هیچ یک از مطالب کلامی یا فقهیِ قرآن دستخوش این قبیل تغییرات نشده‌اند و شکل و شمایل متنی آنها هم حفظ شده است. بنابراین طبیعی است که در مجامع حدیثی امامیه هیچ سخنی از تغییرات بنیادین و وسیع در متن قرآن نیست.

وانگهی، ابو الحسن اشعری از وجود امامیان بی‌شماری خبر می‌دهد که اساساً بنا را بر اصالت و تمامیتِ متنِ قرآنِ موجود گذاشته بودند.۱ اما گرایش به چنین رویکردی در مجامع حدیثی نیز قابل تشخیص است. بنابراین در آنها، برای مثال، این دیدگاه یافت می‌شود که قرآن [[فقط]] به طور تلویحی به امامان اشاره دارد؛ برخی اصطلاحات قرآنی از قبیل «نشانه‌ها» در سوره نحل۱۶: ۱۶،۲ «نشانه‌های معجزگون» در سوره یونس۱۰: ۱۰۱،۳ یا عبارتی مثل آنچه در سوره توبه۹: ۱۱۹ آمده: ”اى کسانى که ایمان آورده‏اید، از خدا پروا کنید و با راستگویان باشید"،۴ ناظر به امامان قلمداد شده‌اند.۵ اگر امامیه معتقد می‌بودند که قرآن متضمن بیانات صریحی راجع به امامت علی و جانشینانش است، دیگر نیازی نبود که دست به چنین تأویل‌های مجازی و استعاره‌های پرتکلفی بزنند. با فرض اینکه تفسیرهای اینچنینی در اصل مبتنی بر پذیرش متن قرآنِ مأثور است، دیگر نمی‌توان گفت این پذیرش از طریق تقیه بوده است، زیرا شدت و حدت روایاتی که در پی اثبات امامت با فرض یادکرد تلویحی امامان در قرآن هستند، کمتر از شدت و حدت روایاتی نیست که می‌خواهند همین موضوع را با افزودن کلماتی به قرآن اثبات کنند.۶

1.. ابوالحسن اشعری، مقالات الاسلامیین، تص. هلموت ریتر، استانبول، ۱۹۲۹ـ ۱۹۳۳، ص۴۷.

2.وَعَلَامَاتٍ وَبِالنَّجْمِ هُمْ يهْتَدُون.

3.وَمَا تُغْنىِ الاْيَاتُ وَالنُّذُرُ عَن قَوْمٍ لَّايُؤْمِنُون.

4.يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَكُونُواْ مَعَ الصَّادِقِين.

5.. کلینی، کافی، ج۱، صص۲۰۶-۲۰۷؛ برای نمونه‌های دیگر از چنین تفسیرهایی بر آیات قرآنی ن.ک:
Moojan Momen: An Introduction to Shiʿi Islam, New Haven / London, ۱۹۸۵, ۱۵۱-۱۵۳.

6.. اینکه امامان متن مصحف عثمانی را تنها به دلیل تقیه پذیرفته باشند نامحتمل به نظر می‌رسد، زیرا اولا ایشان برای اعتباربخشی به احکام فقهی و کلامی‌شان همواره به قرآن استناد کرده‌اند. ثانیا دگرخوانش‌های شیعی از متن قرآن را سنیان نیز می‌دانسته‌اند، بنابراین چیزی برای پنهان کردن وجود نداشته است. ثالثا متن قرآن را حتی شیعیان تندرویی که قائل به تقیه نبودند و بر سر اعتقاداتشان جان می‌دادند هم قبول داشته‌اند. ن.ک:
H. Halm, Islamische Gnosis, ۸۷-۹۰ [[ب.ت: هالم، غنوصیان]].
بنابراین زمانی که عالمان متأخر امامیه عمدتا تلاش می‌کنند بر اساس تقیه اظهارات امامانشان را رد کنند، در این کار تلاشی غیرتاریخی دیده می‌شود که می‌خواهد تصدیق قرآن توسط اکثریت امامیه را فاقد استدلال جلوه دهد. ابزار تقیه همچنین برای توجیه رفتارهای به ظاهر ناموجه امامان نیز به کار گرفته می شود، مثل مصالحۀ علی با دشمنانش. برقی، محاسن، ۳۲۰ (ش ۵۵).


قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
32

یعنی پنهان نگاه داشتن اعتقاد دینی به دلیل تهدید خارجی ــ توجیه می‌شوند.۱ این دیدگاه اخیر که می‌گوید امامان گاهی تعمدا قرآنِ مأثور را بر خلاف اعتقاد واقعی‌شان تصدیق می‌کرده‌اند، مطمئنا بیشتر به صورت یک استثناء باقی ‌مانده است؛ در این رابطه روایات راه میانه‌ای را ارائه می‌دهند: یکی از یاران امام جعفر صادق[[ع]] قرآن را به گونه‌ای متفاوت از مصحف عثمانی تلاوت می‌کرد. در پی آن امام تلاوت او را قطع کرد و از او خواست قرآن را همانند عامه مردم بخواند. چه اینکه امام دوازدهم شکل درست آن را آشکار خواهد کرد، همان نسخه‌ای که به دست علی[[ع]] کتابت شده بود.۲

بسیار محتمل است که گرایش آشکار به اظهارنظر محتاطانه و سنجیده در روایت اخیر واقعا نظر یکی از امامان بوده باشد، زیرا با رویکرد معمولِ امامان مطابقت دارد که تمایلی به ابراز نقش و جایگاه شخصی خود نداشتند، در مقابل، پذیرش تغییراتِ رخ‌داده در متن قرآن می‌توانست مساوی با ادعای بالاترین درجه اعتبار در جامعه اسلامی [[برای شخص امام]] باشد.۳ این احتیاط امامان در اینجا در جهت حفظ امنیت ایشان بود و البته در عین حال معنای دیگری هم داشت و آن پذیرش عملی و بی قید و شرط مصحف عثمانی بود. این کاملا منطبق با همان چیزی است که در مجامع روایی می‌یابیم، و پیش‌تر هم به‌اجمال نشان دادیم؛ یعنی این واقعیت که امامان بی هیچ تردیدی قرآن عثمانی را شالوده استدلال‌هایشان در مسائل دینی و فقهی قرار می‌دادند. بااین‌حال اگر در روایاتی از همین امامان درباره تغییر در متن قرآن سخن گفته شده باشد، از یک سو می‌توان این را نتیجه تناقض‌های موجود میان روایات مختلف دانست که به طور معمول در مجامع روایی مشاهده می‌شود، و از سوی دیگر نباید فراموش کرد که این تغییرات محدود به افزوده‌هایی حداقلی، و تنها در حد ذکر نام علی[[ع]] یا خاندان او است. انگیزه و علت این اضافاتِ مورد ادعا نیز تنها یک چیز است،

1.. Vgl. E. Kohlberg, Some notes, ۲۱۸ [[ب.ت: کلبرگ، نکاتی]].

2.. کلینی، کافی، ج۲، ص۶۳۳، ش۲۳.

3.. P. Sander, ,,Wertvoll oder nutzlos? Gedanken zum Umgang mit den imāmitischen Traditionssammlungen", in Annäherung an das Fremde,XXVI. Deutscher Orientalistentag vom ۲۵. vis ۲۹.۹.۱۹۹۵ in Leipzig. Vorträge, ed. Holger Preißler und Heidi Stein, Stuttgart, ۱۹۹۸, (= ZDMG Suppl. ۱۱), ۲۵۰-۲۵۸, ۲۵۲.

  • نام منبع :
    قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
    سایر پدیدآورندگان :
    سيّد محمد علي طباطبايي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9156
صفحه از 311
پرینت  ارسال به