31
قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی

مبهم‌تر از آن نیست و از دسترس دل‌هایشان چیزی دورتر از قرآن نیست... در قرآن همه مردم سرگردانند، به جز کسانی که خدا بخواهد. خداوند قرآن را معماگونه قرار داد تا مردمان... برای درآمدن به راه راستِ او... به عالمان کتاب مراجعه کنند و آنچه را که مورد نیازشان هست از ایشان پرس‌وجو کنند، نه اینکه نزد خودشان بجویند. از همین رو قرآن کریم می‌فرماید: ”اما اگر آنها [آنچه را به گوششان خورده بود] نزد پیامبر یا کسانی از ایشان که صاحبان امرند برده بودند، آن گاه کسانی از ایشان که قدرت استنباط دارند، آن را می‌دانستند" (نساء۴: ۸۳).۱... اما ممکن نیست که همه انسان‌ها صاحبان امر باشند، زیرا اگر چنین می‌بود دیگر کسی نبود که... امر و نهی الهی را به او ابلاغ کنند.۲

این روایت نشان می‌دهد که از نظر امامیه نیز قرآن به طور مسلم نقش بنیادین و یاریگر در براهین دینی دارد و مطالب آن از بالاترین حجیت برخوردار است. هرچند در این روایت سخن از این نیست که بخش‌هایی از قرآن نادرست یا ناقص هستند، و در دیگر روایات هم عموما چنین ایرادهایی بیان نشده، اما همچنان روایات بی‌شماری ـ مانند روایاتِ جمع‌آوری‌شده در مجموعه کلینی ــ هستند که می‌توانند تلویحا یا تصریحا ما را به این فرض هدایت کنند که تغییراتی در تِکستوس رِسِپتوس [[=متن رایج قرآن]] رخ داده است. این روایات معمولا تغییراتی را پیشنهاد می‌کنند که به طور عمده ناظر به گنجاندنِ تک واژگانی در متن تکستوس رسپتوس است که یک آیه را از شکل معمول و مرسومش به شکلی تغییر می‌دهند که تنها راجع به علی و فرزندانش[[ع]] باشد.۳ اساس این تغییرات، درست ریشه در این باور دارد که قرآن به گونه‌ای روشن و واضح بر جانشینی علی[[ع]] بعد از پیامبر[[ص]] تصریح داشته، اما در تدوین عثمانی از ورود این فقرات ممانعت شده است. آن دسته از روایات امامان که هرگونه تغییر در نسخه عثمانی را غیرمجاز می‌دانند،‌ بر اساس لزوم تقیه

1.وَلَو رُدُّوهُ إِلىَ الرَّسُولِ وَإِلى أُوْلىِ الْأَمْرِ مِنهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنبِطُونَهُ مِنهُم.

2.. همان، ص۲۶۸، ش۳۵۶.

3.. به عنوان نمونه، طبق برخی از روایات شیعی آیۀ ۱۷۰ سوره نساء در واقع به این شکل بوده است: ”ای مردم! رسول در باب وفاداری به علی به حق به سوی شما آمده است. پس ایمان بیاورید!" کلینی، کافی، ج۱، ص۴۲۴، ش۵۹؛ برای نمونه‎های بیشتر ن.ک:
M. Bar-Asher, Variant readings, ۵۱ff [[ب.ت: همین کتاب، صص۱۱۵ به بعد]].


قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
30

[[و اینکه]] یگانه منبع این دانش قرآن است.۱ وقتی امامان آشکارا وابسته به خدا معرفی شوند، تقلیل مشهودی در ویژگی‌های فرا  انسانی امام رخ می‌دهد و آموزه امامت اینچنین تعدیل می‌شود: امامان حاملان وحی جدیدی نبودند، بلکه صرفا وظیفه داشتند که مطابق قرآن و سنت پیامبر[[ص]] حقایق ایمانیِ مُنزَل را تعلیم و تفسیر کنند.۲ به این ترتیب در ادامه این باور شکل گرفت که امامان در ردیف انبیاء قرار ندارند۳ و محمد[[ص]] بر همه ابنای بشر برتری دارد.۴

روایات مذکور به‌روشنی نشان می‌دهند که ارج نهادن فراوان به محمد[[ص]] و حاصل عمر او [[= قرآن]]، ضرورتا تنزل نقش و اهمیت امامان را در پی دارد. امامان به طور مستقل دارای ولایت دینی شناخته نمی‌شوند، بلکه حلقه‌های به هم پیوسته زنجیره‌ای از یک سنت دینی را شکل می‌دهند. این نیز روشن است که طبیعتا طبق باور امامیه نیز شالوده‌های این سنت دینی قرآن و سُنّت هستند. و نیز پرواضح است که تنها برخی از امامان به عنوان مفسران قرآن جلوه یافتند.۵۶ و احادیث پیامبر[[ص]] و امامان[[ع]]، و به طور خاص قرآن، تنها اصولِ راهنمای تعاملات دینی قلمداد می‌شوند. به عبارتی، قرآن متضمن همه اطلاعات ضروری است، به گونه‌ای که کلام و فقه عقلی یا نظری، دانش‌هایی غیرضروری یا حتی مضر قلمداد می‌شوند.۷ در نگاه نخست شباهت عجیبی با عقاید حنبلی‌ها به چشم می‌خورد، با این همه نظریه امامیه کاملا متفاوت است و روایت ذیل از امام صادق[[ع]] می‌تواند شاهد خوبی در این رابطه باشد:

همانا قرآن حاوی مَثَل‌هایی برای اهل دانش است، نه غیر آنان،... و اهل دانش کسانی هستند که به قرآن ایمان دارند و آن را می‌شناسند. و اما بر غیر آنان، چیزی

1.. همان، ج۱، ص۲۶۱، ش۲.

2.. همان، ج۱، ص۶۲، ش۱۰.

3.. همان، ج۱، ص۲۶۹، ش۵.

4.. برقی، محاسن، ص۲۶۷، ش۳۵۴.

5.. امامانی که آثار تفسیری‌ای بدانها منسوب است: امام محمد باقر، امام جعفر صادق و امام حسن عسکری[[ع]]؛ قس: Fuat Sezgin, GAS, I, ۵۲۸f.; ۴۱. تفسیر بسیاری از آیات به طور جداگانه در احادیث بسیاری، از جمله در کافی کلینی، آمده است.

6.از نگاه شیعه همۀ امامان مفسران قرآن هستند، هرچند از همۀ آنها کتاب تفسیری یا روایات تفسیری به دست ما نرسیده و تنها برخی جلوه یافته‌اند.

7.. برقی، محاسن، ص۲۶۷ به‌بعد، ش۳۵۲-۳۵۵.

  • نام منبع :
    قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
    سایر پدیدآورندگان :
    سيّد محمد علي طباطبايي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9153
صفحه از 311
پرینت  ارسال به