253
قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی

اطلاعاتی در مورد موضوعات فقهی، بلکه فقط حاوی اطلاعاتی راجع به حوادث آینده است. یکی از این حوادث عبارت است از ظهور منحرفان از دین ( زَنادِقَة) در سال ۱۲۸/۷۴۵-۷۴۶ ـ اشاره‌ای نه‌چندان ظریف به انقلاب عباسیان.۱ در نقلی، حوادث آتیِ مرتبط با آنچه پس از درگذشت فاطمه[[س]] برای ذرّیّه‌اش رخ می‌دهد توصیف شده است.۲ همچنین گفته شده که نام تمامی کسانی که در آینده بر روی زمین حکومت می‌کنند در مُصحَف فاطِمَة آمده است؛ کاربرد این مدعا در مقاصد جدلی مشخص می‌شود: هنگامی که زیدیّه و معتزله، آن گونه که گفته شده، از حکومت محمد بن عبدالله النَفس الزَکیَّة حمایت کردند، جَعفَر صادق[[ع]] با یادآوری این مطلب که نام وی یا نام هیچ [[حاکم]] ‌حسنی دیگری در مُصحَف فاطِمَة نیامده، ادعای آنها را رد کرد.۳

این متن را باید از سندی معروف به صَحيفَة الزَهراء (طومار فاطمه) متمایز دانست، که آن را یکی از اصحاب به نام جابِر بن عَبد الله از روی لوحی سبز رنگ که در اختیار فاطمه[[س]] بوده، نسخه‌برداری کرده است؛ رونوشتی کاملاً همسان از آن نیز نزد باقر[[ع]] بوده است. این صَحیفَة، «از جانب خدای توانا و دانا» (  العَزیر العَلیم) به محمد [[بوده]] و اسامی دوازده امام را در خود داشته است؛ این متن بر خلاف سایر متون مقدس، به طور کامل در تعدادی از منابع شیعی متقدم نقل شده است.۴

1.. بصائر الدرجات، ص۱۵۷، ش۱۸، مذکور در بِحار الانوار، ج۲۶، ص۴۴؛ الکافی، ج۱، ص۲۴۰، ش۲. جهت ملاحظۀ توضیحی متفاوت برای زَنادِقَة در این حدیث ن.ک: مرآة العقول، ص۵۷. قس: محمد بن جَریر بن رُستَم الطَبَری، کتاب دَلائِل الاِمامَة، بیروت، ۱۴۰۸/۱۹۸۸، صص۲۹-۳۰.

2.. الکافی، ج۱، ص۲۴۱، ش۵. هنگامی که عَلی زَین العابدین[[ع]] از صَحیفَة‌ای سخن می‌گوید که مشتمل بر گزارشی از رنج‌هایی (مِحَن) است که امامان باید پس از درگذشت محمد[[ص]] تحمل کنند، احتمالاً به همین متن اشاره دارد؛ ن.ک: اِعلام الوَری، ص۴۰۸.

3.. الکافی، ج۱، ص۲۴۲، ش۷. همچنین ن.ک: بصائر الدرجات، ص۱۶۹، ش۳، مذکور در بِحار الانوار، ج۲۶، ص۱۵۵.

4.. المَسعودی، اِثبات الوَصیَّة، نجف، ۱۳۷۴/۱۹۵۵، صص۲۶۰-۲۶۲؛ اکمال الدین [ابو جعفر محمد بن علی بن بابَوَیه، اکمال الدین، نجف، ۱۳۸۹/۱۹۷۰]، صص۳۰۱-۳۰۶؛ الاختصاص [محمد بن محمد الشیخ المفید، الاختصاص، نجف، ۱۳۹۰/۱۹۷۱]، صص۲۰۵-۲۰۷؛ اَمالی طوسی، ج۱، صص۲۹۷-۲۹۸؛ اِعلام الوَری، صص۳۹۲-۳۹۴؛ الدَیلَمی، اِرشاد القُلوب، صص۲۹۰-۲۹۲؛ قس:
E. Kohlberg, "From Imāmiyya to Ithnā ʿashariyya”, BSOAS, ۳۹, ۱۹۷۶, pp. ۵۲۱-۵۳۴, at p. ۵۲۵, repr. in Belief and Law in Imāmī Shīʿism.
همچنین گزارش شده که جابِر بن عَبد الله مشاهده کرده که فاطمه صَحیفَهای دارد از جنس مروارید سفید و مشتمل بر اسامی و کُنیَةهای دوازده امام و نیز اسامی والدین آنها (ابن‌بابَوَیه، عُیون اخبار الرِضا، نجف، ۱۳۹۰/۱۹۷۰، ج۱، ص۳۳).


قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
252

چیزی شوم باشد، آن چیز زن است."۱ و: ”خداوند [کسی را] به خاطر زیادی نماز و روزه عِقاب نمی‌کند، بلکه در عوض به او پاداش می‌دهد."۲ همچنین نقل‌هایی در تأیید آموزهای شیعی دارد، مثلاً آنجا که پیامبر[[ص]] به علی[[ع]] می‌گوید: ”تو برادر من، همنشین من، وصی من... هستی. آنچه را تو دوست داری من دوست دارم و آنچه را تو دوست نداری من هم دوست ندارم."۳

متن مهم دیگری که امامان در اختیار دارند، به کتاب فاطمه ( مُصحَف فاطِمَة) معروف است. برخی می‌گویند این متن از محتویات جَفر بوده است.۴ هنگامی که پیامبر[[ص]] درگذشت، دختر او فاطمه[[س]] چنان غرق در اندوه شد که خدا فرشته خود (در برخی نقل‌ها گفته شده جبرئیل) را بر وی نازل کرد تا او را تسلی دهد. فاطمه[[س]] در این رابطه با شوهر خود علی[[ع]] صحبت کرد و آنها توافق کردند که هر گاه فاطمه[[س]] صدای فرشته را می‌شنود علی[[ع]] را مطلع کند. پس از آن علی[[ع]] سخنان فرشته را یادداشت می‌کرد.۵

مُصحَف فاطِمَة را به‌خصوص متنی با منشأ آسمانی ( کَلام مِن کَلام الله) توصیف کرده‌اند که بر فاطمه[[س]] املاء شده است.۶ این منشأ آسمانی می‌تواند علت نامگذاری آن به مُصحَف را تبیین کند، زیرا کلمه مُصحَف غالباً بر قرآن اطلاق می‌شود. در عین حال احادیث بسیار تلاش می‌کنند تا تأکيد کنند که این کتاب، که گاهی حجم آن سه برابر قرآن بیان شده، حتی یک حرف (حَرف) از قرآن ندارد.۷ طبق گفته جَعفَر صادق[[ع]]، مُصحَف فاطِمَة نه مشتمل بر

1.. اِن کانَ الشُؤم في شَيء فَفي النِساء (بصائر الدرجات، صص۱۶۵-۱۶۶، ش۱۴). شکل دیگر: اِن کانَ في شَيء شُؤم فَفي النِساء/في النِساء (بصائر الدرجات، ص۱۴۷، ش۴، مذکور در بِحار الانوار، ج۲۶، ص۳۴، ش۵۷).

2.. بصائر الدرجات، ص۱۶۵، ش۱۱، مذکور در بِحار الانوار، ج۲۶، ص۵۱.

3.بصائر الدرجات، صص۱۶۶-۱۶۷، ش۱۹، مذکور در بِحار الانوار، ج۲۶، صص۵۲-۵۳.

4.. بصائر الدرجات، ص۱۵۴، ش۹، ص۱۵۶، ۱۵، ص۱۶۰، ش۳۰.

5.. بصائر الدرجات، صص۱۵۳-۱۵۴، مذکور در بِحار الانوار، ج۲۶، ص۴۱؛ بصائر الدرجات، ص۱۵۷، ش۱۸، مذکور در بِحار الانوار، ج۲۶، ص۴۴؛ الکافی، ج۱، ص۲۴۰، ش۲، ص۲۴۱، ش۵.

6.. بصائر الدرجات، صص۱۵۱-۱۵۲، ش۳، صص۱۵۵-۱۵۶، ش۱۴.

7.. بصائر الدرجات، صص۱۵۱-۱۵۲، ش۳؛ الکافی، ج۱، صص۲۳۹-۲۴۰، ش۱. تعابیر مشابه از جَعفَر صادق[[ع]] اینهاست: ما فیه آیة من القرآن (بصائر الدرجات، ص۱۵۶، ش۱۵، ص۱۶۰، ش۳۰)، ما هو بالقرآن (بصائر الدرجات، ص۱۵۱، ش۲)، ما فیهِ شيء مِن کِتاب الله (بصائر الدرجات، ص۱۵۹، ش۲۷)، ما اَزعُمُ اَنَّ فیهِ قُرآناً/اَنَّهُ قُرآن (بصائر الدرجات، ص۱۵۰، ش۱، ص۱۵۴، ش۹). ن.ک: بحث مَجلِسی در بِحار الانوار، ج۲۶، ص۴۰ و مرآة العقول، ص۵۶. همچنین ن.ک:
J. Eliash, "‘The Šīʿite Qurʾān’: A Reconsideration of Goldziher’s Interpretation”, Arabica, ۱۶, ۱۹۶۹, pp. ۱۵-۲۴, at pp. ۲۳-۲۴ [[ب.ت : صص۷۶-۷۷]]; Encyclopedia Iranica, art. "Apocalyptic”, at II, p. ۱۵۸b (l.K. Poonawala); van Ess, Theologie, I, pp. ۲۸۱-۲۸۲.

  • نام منبع :
    قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
    سایر پدیدآورندگان :
    سيّد محمد علي طباطبايي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9111
صفحه از 311
پرینت  ارسال به