175
قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی

فصل هشتم، در نگاه اول، «مخلوطی» از احادیث (گاه متناقض) است که بخش عمده‌شان در اصل سنی‌اند.۱ با این حال اهمیت این فصل در این است که نوری در آن کل «سوره دو نور» را از دبستان مذاهب نقل می‌کند. نوری مطمئن است که مؤلف دبستان این سوره را از کتابی شیعه گرفته است، ولی اعتراف می‌کند که به جز اشاره ابن شهرآشوب به حذف سورة الولایة، که حدس می‌زند «همان سوره باشد»، هیچ اشاره دیگری در کتب شیعه نیافته است. البته او درباره متن فوق‌الذکرِ محمدباقر لاهیجی، که متن کامل دو سوره را ارائه می‌دهد، سخنی نمی‌گوید.۲

اما مرکز ثقل کتاب، که باعث شد این کتاب در قرن بیستم همچنان محل مناقشه باقی بماند، در فصل ۱۱ و ۱۲ است. در این دو فصل صحبت از خیل روایاتی است که بر تحریف متن قرآن دلالت دارند، و همه این اطلاعات مستند به آثار اعتقادی متقدم شیعه هستند، به استثناء چند مورد استناد به کتب متأخرتر شیعه. تمام ۶۱ حدیث نقل‌شده در فصل یازدهم۳ مفهومی نسبتا عام دارند و در آنها صرفاً اتهام تحریف، بدون نام بردن از آیه‌ای خاص، مطرح شده است. گاه، این ارجاعات چنان مجمل‌اند که به زحمت می‌توانند تأییدی بر تحریف باشند. ولی در فصل دوازدهم وضعیت به کلی متفاوت است. ۴ نوری آنجا در ۱۱۰ صفحه، ۱۰۰۲ روایت را جمع می‌کند که در آنها شکل صحیح آیات مذکور در مصحف عثمانی بیان شده است.۵ در باب منابع، می‌توان دید که این حجم عظیم روایات به صورت عمده از شش منبع نقل شده‌اند که بیش از نیمی از ارجاعات مربوط به آنهاست: تفاسیر قرآنی علی بن ابراهیم قمی، ابو نضر محمد بن مسعود عیاشی و فضل بن حسن طبرِسی،۶ به علاوه کتاب‌ سعد بن عبدالله قمی درباره نسخ، مجموعه حدیثی کافی کلینی، و سرانجام کتاب

1.. فصل الخطاب، صص۱۷۱-۱۸۳؛ احادیث سنی در منبع زیر بررسی شده‌اند:
Nöldeke/Schwally, Geschichte des Qorāns, I/۲۳۴-۲۶۱.

2.. فصل الخطاب، صص۱۷۹-۱۸۰.

3.. همان، صص۲۳۴-۲۵۹.

4.. همان، صص۲۵۰-۳۵۹.

5.محققان شیعه برآنند که همۀ این روایات یا جعلی و ضعیف‌اند و یا دلالتی بر تحریف لفظی قرآن ندارند. برای نمونه ن.ک: محمدهادی معرفت، صیانة القرآن من التحریف، صص۹۷-۱۰۶.

6.. بااین‌حال باید توجه داشت که نوری (دست‌کم شش بار) از احتجاج احمد بن علی طبرِسی نقل می‌کند، بدون آنکه مشخص کند این کدام طبرسی است.


قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
174

برای این نویسنده مهم است که در ادامه تلاش می‌کند نشان دهد که نام و صفات امامان در همه کتب مقدس مضبوط بوده است، چنان‌که تمام پیامبران پیش از اسلام می‌دانستند روزی خواهد رسید که ائمه به عنوان جانشینان آخرین پیامبر ظهور خواهند کرد.۱

نوری بعد از اینکه اهمیت موضوع را تثبیت می‌کند، به سراغ بحث از شرایطی می‌رود که ادعا می‌شود متن قرآن و تکه‌نوشته‌های وحی تحت آن شرایط جمع و تدوین شده‌اند. او به جمع‌آوری تکه‌نوشته‌های متن (که با اطمینان معتقد است متعلق به بعد از وفات پیامبر[[ص]] بودند)۲ و مسئله پیچیده نسخ (که او تنها برای این به نسخ می‌پردازد تا نشان دهد جمع‌کنندگان سنی برای انحراف اذهان، حذفیات را به عنوان آیات منسوخ معرفی می‌کردند)۳ و یا اختلاف موجود در متن در مصاحف علی، عبدالله بن مسعود، ابی بن کعب و عثمان۴ و یا قرائات مختلفی که سنی‌ها روایت کرده‌اند،۵ به همه این جوانب یکی پس از دیگری می‌پردازد و با استناد به روایات فراوانی تبیین‌شان می‌کند.

نوری شک ندارد که هنوز نسخه‌ای کامل، که علی[[ع]] تدوین کرده‌، موجود و نزد مهدی[[ع]] محفوظ است. این نسخه با مصحف استاندارد، نه تنها از جهت ترتیب آیات و سوره‌ها، بلکه با داشتن عباراتی اضافی، متفاوت است. نوری معتقد است این اضافات را نمی‌توان تفسیر یا حدیث قدسی محسوب کرد. زیرا ما همه احادیث قدسی را از طریق روایات و به لطف مجموعه حدیثی حر عاملی می‌شناسیم. ضمن آنکه، در احادیثی آمده است که نام هفتاد قریشی در قرآن آمده بوده و از آن میان تنها نام ابولهب حفظ شده است (مسد۱۱۱: ۱).۶

1.. فصل الخطاب، صص۱۸۳-۲۰۹.

2.. همان، صص۹۶-۱۰۵.

3.. همان، صص۱۰۵-۱۲۰؛ دربارۀ نسخ ن.ک:
EI۲, VII/۱۰۰۹-۱۲ ; J. Burton, The Sources of Islamic Law. Islamic Theories of Abrogation, Edinburgh ۱۹۹۰.

4.. فصل الخطاب، صص۱۲۰-۱۷۱؛ دربارۀ مصاحف ابن مسعود و ابن کعب ن.ک:
Jeffery, Materials, ۲۰-۱۸۱; Nöldeke/Schwally, Geschichte des Qorāns, II/۲۷-۴۷; art. Ḳurʾān, EI۲, V/۴۰۰-۴۳۲, surtout ۴۰۶; en génŕal art. Muṣḥaf, ibid., VII/۶۶۸-۶۹.

5.. فصل الخطاب، صص۲۰۹-۲۳۴؛ EI۲, V/۱۲۷-۲۹.

6.. دربارۀ حدیث قدسی ن.ک: EI۲, III/۲۸-۲۹ ؛ الحر العاملی، الجواهر السَنیّة فی الأحادیث القدسیة، بیروت ۱۴۰۵/۱۹۸۴؛ ن.ک: الذریعة، ج۵، ص۲۷۱. دربارۀ ابو لهب ن.ک:
U. Rubin, "Abū Lahab and Sūra CXI”, BSOAS ۴۲/۱۹۷۹/۱۳-۲۸.

  • نام منبع :
    قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
    سایر پدیدآورندگان :
    سيّد محمد علي طباطبايي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9188
صفحه از 311
پرینت  ارسال به