مجلسی، او را بزرگترین متخصص حدیث در میان شیعیان میشناسند. زندگینامه مهمی که او تحت عنوان الفیض القدسی فی ترجمة المجلسی برای مجلسی نوشته است در سال ۱۸۸۴ همراه با چاپ سنگی بحار الانوار منتشر شد.۱ مجموعه عظیمی از روایات که مجلسی، حر عاملی و نوری فراهم آوردهاند، بهترین نمونه از هویت فرهنگی شیعیان است که در آن مجامع حدیثی شکلدهنده حافظه جمعیاند. در واقع، تقدسبخشی و انتقال مداوم احادیث به شکل مجامع استاندارد حدیثی عامل اساسی در تداوم هویت مستقل شیعیان بوده است.۲
هیچ شکی در آشنایی نوری با مجموعه کامل احادیث امامان و دیگر تراث دینی مرتبط با آنها نیست. همین دانش بود که به طرز قابل توجهی او را توانا ساخت تا در گردآوری جنجالیترین کتابش، فصل الخطاب في تحریف کتاب رب الأرباب، موفق شود؛ کتابی که در طول حضورش در سامراء نوشت.۳ او در این کتاب، تمام اطلاعاتی را که میتوانسته در باب تحریف قرآن (و دیگر کتابهای مقدس) و دیگر جوانب مسئله جمعآوری کند، گرد آورده است. از همان اولین پاراگراف، او اعلام میکند که انگیزهاش از تألیف این کتاب «اثبات تحریف قرآن و خباثتهای ظالمان و دشمنان است».۴
مقدمه سه قسمتی کتاب شامل احادیثی است که بدین نکته میپردازند که قرآن اصلی و
1.. الذریعة، ج۱۶، ص۴۰۸؛ Pampus, Enzyklopädie, ۱۷-۱۹ ؛ این زندگینامه در چاپ جدید در ج۱۰۵، صص۱-۱۹۹ آمده است.
2.. نقش و ماهیت خاص حدیث در میان شیعیان یادآور ایدۀ حافظۀ فرهنگی و اشکال و مفاهیم آن است که نخستین بار توسط یان آسمان مطرح شد:
Jan Assmann: Das kulturelle Gedächtnis. Schrift, Erinnerung und politische Identität in frühen Hochkulturen, Munich ۱۱۹۹۲.
در این باره ن.ک:
R. Brunner, "The Role of ḥadīth as Cultural Memory in Shīʿī History”, sous press dans Jerusalem Studies in Arabic and Islam.
3.. الذریعة، ج۱۶، صص۲۳۱-۲۳۲.
4.. در واقع، عنوان خطاطیشده در بالای پاراگراف اول چنین است: فصل الخطاب في اثبات تحریف کتاب رب الارباب. بنابراین احتمالا منابع زیر نیز مستند به همین هستند: یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة (...)، قاهره، ۱۹۲۸، مج. ۱۲۲۸-۱۲۲۹. و:
Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur, I-II, Leyde ۲۱۹۴۳-۴۹, suppléments I-III, Leyde ۱۹۳۷-۴۲, SII/۸۳۲.