173
قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی

کامل فقط به دست علی[[ع]] جمع‌آوری شده است. نوری، سپس، به انواع مختلف تحریف با استناد به آراء دیگر عالمان شیعه می‌پردازد. روایاتی که بر جمع‌آوری قرآن به دست علی[[ع]] تأکید دارند به تدریج بیشتر می‌شود. ابتدا، تنها علی[[ع]] به عنوان جمع‌آوری کننده وحیِ مُنزل بر محمد[[ص]] معرفی می‌شود؛ کمی بعد، دیگر اوصیاء (یعنی امامان) نیز مطرح میشوند و آخر الامر، مسئله این است که بدانیم آیا در قرآن در مورد علی[[ع]] و دیگران چیزی نازل شده است. نوری خود را خلفِ سلسله گرانقدری از سلف می‌داند: او تعداد بسیار زیادی از عالمان شیعه، از اولین کسانی که در باب تحریف کتاب نوشته‌اند، ولی آثارشان به دست ما نرسیده است، تا آثار اخباریان (به قول او محدثون) را نام می‌برد که همه در تأیید نظریه تحریف نگاشته شده‌اند. از آن سو نوری درباره مخالفان معتقد است که آنها گام در راه اشتباهی گذاشته‌اند و ادله فرضی و غیرواقعی (مثل ادله شیخ مفید) و استناد به تقیه (مثل طوسی، که تنها به دلیل فقدان شاهدی بر مدعای تحریف منکر تحریف می‌شود، نه بر اساس وجود دلیل قطعی ضد تحریف)۱ را رد می‌کند.

پس از مقدمه، بخش اول، شامل ۱۲ فصل در ۳۲۰ صفحه، با عنوان «شواهد دال بر تغییر و حذف در قرآن» می‌آید. نوری با یهودیان و مسیحیان و تحریف کتب مقدسشان آغاز می‌کند که ضرورتا می‌توان تحریف قرآن را از آن نتیجه گرفت، نتیجه‌ای که نه‌تنها با آیات قرآن، بلکه با احادیث و تاریخ وحی نیز تأیید می‌شود. این تناظر با استناد به حدیثی منسوب به امام ششم جعفر صادق [[ع]] تبیین می‌شود که طبق آن، هر آنچه در جوامع دینی قبل از اسلام رخ داده، برای مسلمانان هم پیش خواهد آمد. نوری در این فصل طولانی ـ شامل بیش از ۶۰ صفحه، که بیش از یک هفتم کل کتاب را در بر می‌گیرد ــ جایگاه محوری نظریه تحریف در کل تاریخ مقدس را تبیین می‌کند. از میان خطوط می‌توان خواند که مسئله تحریف قرآن تردیدی موقتی و مختص شیعیان نیست، بلکه با رویدادی الگو‌وار در کل تاریخ مقدس روبه‌روییم، تاریخی که تشیع در مرکز ثقل آن قرار دارد.۲ ارتباط وثیق میان تشیع و تاریخ مقدس پیشااسلامی آن قدر

1.. فصل الخطاب، صص۱-۳۵؛ قس: فهرست مطالب فصل الخطاب که در پایان همین مقاله آمده است.

2.. همان، صص۳۵-۹۶؛ قس:
E. Kohlberg, «Some Shì'ì Views of the Antediluvian World», Studia Islamica ۵۲/۱۹۸۰/۴۱-۶۶.


قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
172

مجلسی، او را بزرگ‌ترین متخصص حدیث در میان شیعیان می‌شناسند. زندگی‌نامه مهمی که او تحت عنوان الفیض القدسی فی ترجمة المجلسی برای مجلسی نوشته است در سال ۱۸۸۴ همراه با چاپ سنگی بحار الانوار منتشر شد.۱ مجموعه عظیمی از روایات که مجلسی، حر عاملی و نوری فراهم آورده‌اند، بهترین نمونه از هویت فرهنگی شیعیان است که در آن مجامع حدیثی شکل‌دهنده حافظه جمعی‌اند. در واقع، تقدس‌بخشی و انتقال مداوم احادیث به شکل مجامع استاندارد حدیثی عامل اساسی در تداوم هویت مستقل شیعیان بوده‌ است.۲

هیچ شکی در آشنایی نوری با مجموعه کامل احادیث امامان و دیگر تراث دینی مرتبط با آنها نیست. همین دانش بود که به طرز قابل توجهی او را توانا ساخت تا در گردآوری جنجالی‌ترین کتابش، فصل الخطاب في تحریف کتاب رب الأرباب، موفق شود؛ کتابی که در طول حضورش در سامراء نوشت.۳ او در این کتاب، تمام اطلاعاتی را که می‌توانسته در باب تحریف قرآن (و دیگر کتاب‌های مقدس) و دیگر جوانب مسئله جمع‌آوری کند، گرد آورده است. از همان اولین پاراگراف، او اعلام می‌کند که انگیزه‌اش از تألیف این کتاب «اثبات تحریف قرآن و خباثت‌های ظالمان و دشمنان است».۴

مقدمه سه قسمتی کتاب شامل احادیثی است که بدین نکته می‌پردازند که قرآن اصلی و

1.. الذریعة، ج۱۶، ص۴۰۸؛ Pampus, Enzyklopädie, ۱۷-۱۹ ؛ این زندگی‌نامه در چاپ جدید در ج۱۰۵، صص۱-۱۹۹ آمده است.

2.. نقش و ماهیت خاص حدیث در میان شیعیان یادآور ایدۀ حافظۀ فرهنگی و اشکال و مفاهیم آن است که نخستین بار توسط یان آسمان مطرح شد:
Jan Assmann: Das kulturelle Gedächtnis. Schrift, Erinnerung und politische Identität in frühen Hochkulturen, Munich ۱۱۹۹۲.
در این باره ن.ک:
R. Brunner, "The Role of ḥadīth as Cultural Memory in Shīʿī History”, sous press dans Jerusalem Studies in Arabic and Islam.

3.. الذریعة، ج۱۶، صص۲۳۱-۲۳۲.

4.. در واقع، عنوان خطاطی‌شده در بالای پاراگراف اول چنین است: فصل الخطاب في اثبات تحریف کتاب رب الارباب. بنابراین احتمالا منابع زیر نیز مستند به همین هستند: یوسف الیان سرکیس، معجم المطبوعات العربیة و المعربة (...)، قاهره، ۱۹۲۸، مج. ۱۲۲۸-۱۲۲۹. و:
Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur, I-II, Leyde ۲۱۹۴۳-۴۹, suppléments I-III, Leyde ۱۹۳۷-۴۲, SII/۸۳۲.

  • نام منبع :
    قرآن‌شناسی امامیه در پژوهش‌های غربی
    سایر پدیدآورندگان :
    سيّد محمد علي طباطبايي
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1395
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 9190
صفحه از 311
پرینت  ارسال به