169
گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق

است که موسی علیه السلام وارد طوی شود و زمانی را به گفت‏وگو و عبادت به خداوند بپردازد همان طوری که از ادامه آیات چنین به دست می‏آید که این گفت‏وگو طولانی نیز شده است. گویی با این بیان، خداوند وعده به موسی علیه السلام می‏دهد که همسرت را به ما بسپار و دلواپس نباش؛ زیرا تو را برای رسالتی بزرگ انتخاب کرده‏ام و باید فراتر از این امور خرد و کوچک به فکر مبارزه با فرعون و نجات بنی اسرائیل باشی. خداوند دانا و حکیم خود بهتر از موسی علیه السلام به حال همسر و فرزند و اموالش آگاهی دارد و اگر موسی علیه السلام را برای مناجات و گفت‏وگو دعوت می‏کند، خود به امور آنان خواهد پرداخت. پس دیگر جای هیچ نگرانی نیست؛ همان طوری که از ادامه گفت‏وگو نیز شکوه و گلایه‌ای از موسی علیه السلام را درباره وضعیت همسرش شاهد نیستیم.

برای فهم عمیق و دقیق این تأویل از (فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ) تاریخ‏گذاری این حادثه در حیات موسی علیه السلام می‏توان راهگشا باشد. نگاه جامع به داستان موسی علیه السلام در قرآن نشان می‏دهد که این واقعه در دوره دوم از حیات وی رخ داده است. آغازه دوره نخست حیات موسی علیه السلام تولد وی است که مصادف با دوره استضعاف بنی اسرائیل از سوی فرعون مصر است. در این دوره فرعون مصر، دستور به قتل نوزدان پسر قوم بنی اسرائیل داده است؛ زیرا کاهنان دربارش پیش بینی کرده‏اند که زوال حکومت وی به دست پسری از بنی اسرائیل است. لذا بر زنان باردار سخت گرفتند، ولی خداوند مادر حضرت موسی علیه السلام را از گزند آنان دور نگه‏داشت تا این‏که حضرت موسی علیه السلام به دنیا آمد.۱ مادر حضرت موسی علیه السلام علی رغم محبت شدید به

1..‏ الإمام الصادق علیه السلام: إنّ فِرعَونَ لَمّا وَقَفَ عَلی أنّ زَوالَ مُلکِهِ عَلی یَدِهِ [أی موسی علیه السلام‏] أمرَ بِإِحضارِ الکَهَنَةِ، فَدَلُّوهُ عَلی نَسَبِهِ و أنَّهُ مِن بَنی إسرائیلَ، فلَم یَزَل یَأمُرُ أصحابَهُ بِشَقِّ بُطونِ الحَوامِلِ مِن نِساءِ بَنی إسرائیلَ حتّی قَتَلَ فی طَلَبِهِ نَیِّفا و عِشرینَ ألفَ مَولودٍ، و تَعَذَّرَ علَیهِ الوُصولُ إلی قَتلِ موسی بِحِفظِ اللهِ تَبارَکَ و تَعالی إیّاهُ (کمال الدین، ص۳۵۴، ح۵۰؛ الغیبة، طوسی، ص۱۶۹، ح۱۲۹؛ منتخب الانوار المضیئة، ص۳۱۸ نحوه و کلّها عن سدیر الصیرفی؛ بحار الأنوار، ج۱۳، ص۴۷، ح۱۵؛ نیز، ر.ک: تفسیر السمرقندی، ج۲، ص۵۰۹)؛ تفسیر القمّی عن محمّد بن مسلم، عن الإمام الباقر علیه السلام: إنَّ موسی علیه السلام لَمّا حَمَلَت اُمُّهُ بِهِ ـ لَم یَظهَر حَملُها إلاّ عِندَ وَضعِهِ ـ ، و کانَ فِرعَونُ قَد وَ کَّلَ بِنَساءِ بَنی إسرائیلَ نِساءً مِنَ القِبطِ یَحفَظنَهُنَّ، و ذلِکَ أنَّهُ کانَ لَمّا بَلَغَهُ عَن بَنی إسرائیلَ أنَّهُم یَقولونَ: إنَّهُ یولَدُ فینا رَجُلٌ ـ یُقالُ لَهُ موسَی بنُ عِمرانَ علیه السلام، یَکونُ هَلاکُ فِرعَونَ و أصحابِهِ عَلی یَدِهِ ـ ، فَقالَ فِرعَونُ عِندَ ذلِکَ: لَأَقتُلَنَّ ذُکورَ أولاَدِهِم‏ حَتّی لاَ یَکونَ ما یُریدونَ، و فَرَّقَ بَینَ الرِّجالِ وَ النِّساءِ، و حَبَسَ الرِّجالَ فِی (( المَحابِسِ. فَلَمّا وَضَعَت اُمُّ موسی بِموسی علیه السلام، نَظَرَت إلَیهِ و حَزِنَت عَلَیهِ وَ اغتَمَّت و بَکَت، و قالَت: یُذبَحُ السّاعَةَ، فَعَطَفَ اللهُ بِقَلبِ المُوَکَّلَةِ بِها عَلَیهِ، فَقالَت لِأُمِّ موسی: ما لَکِ قَدِ اصفَرَّ لَونُکِ؟ فَقالَت: أخافُ أن یُذبَحَ وَلَدی، فَقالَت: لا تَخافی و کانَ موسی لا یَراهُ أحَدٌ إلاّ أحَبَّهُ؛ و هُوَ قَولُ اللهِ: (وَ أَلْقَيْتُ عَلَيْكَ مَحَبَّةً مِّنِّى)، فَأَحَبَّتهُ القِبطِیَّةُ المُوَکَّلَةُ بِهِ، و أنزَلَ اللهُ عَلی مُوسَی التّابُوتَ، و نُودِیَت اُمُّهُ (أَنِ ٱقْذِفِيهِ فِى ٱلتَّابُوتِ فَاقْذِفِيهِ فِى ٱلْيَمِّ)، و هُوَ البَحرُ، (وَ لَا تَخَافِى وَ لَا تَحْزَنِى‏ إِنَّا رَآٰدُّوهُ إِلَيْكِ وَ جَاعِلُوهُ مِنَ ٱلْمُرْسَلِينَ). فَوَضَعَتهُ فِی التّابوتِ و أطبَقَت عَلَیهِ وألقَتهُ فِی النِّیلِ ... (تفسیر القمّی، ج۲، ص۱۳۵؛ بحار الأنوار، ج۱۳، ص۲۵، ح۲).


گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
168

موسی در شب خطاب (فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ) در حال زایمان بود و موسی آمده بود که آتشی برای وی ببرد.۱ این تأویل با سیاق آیات پیشین و پسین نیز سازگار است؛ زیرا در آیات پیشین اشاره شده است که هنگام خطاب (فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ) همسر موسی علیه السلام همراه وی بود و منتظر آوردن آتش یا یافتن راهی روشن توسط موسی علیه السلام بود. از ظاهر آیات چنین بر می‏آید که موسی علیه السلام و همسرش هر دو با همدیگر درخت آتشین را دیدند و این موسی علیه السلام بود که به سوی درخت آمد و اینجا بود که خطاب الهی وی را ندا زد.۲ همچنین، بر پایه داده‏های روایی در این شب تاریک و سرد همسر وی باردار بوده و وقت زایمانش فرارسیده بود.۳ همچنین، از آیات بعدی بر می‏آید که موسی علیه السلام گوسفندانی را به همراه داشته است.۴ طبیعی است که در این شب تاریک و سرد با همسری باردار و گله‌ای از گوسفند، هر مردی از روی احساس انسانی و مسئولیت اخلاقی نگران همسر و اموالش باشد؛ ‏‏به ویژه این‏که موسی علیه السلام مسیر اصلی مصر را به دلیل تاریکی شب گم کرده بود و احتمال می‏داد که به مصر نزدیک شده است و این آتش برافروخته از سوی فرعونیان باشد که سالیانی پیش از دست آنان فرار کرده است. بطن (فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ) این بود که خداوند قصد داشت به موسی علیه السلام این مهم را بفرمایید که آسوده باش و وارد شو و دیگر نگران همسرت و فرعون نباش. لازمه «کفش‏هایت را بر کن»، این

1.. روی عن الصادق علیه السلام أنه قال لبعض أصحابه: کن لما لا ترجو أرجی منک لما ترجو، فإن موسی بن عمران علیه السلام خرج لیقتبس لأهله نارا، فرجع إلیهم و هو رسول نبی، فأصلح اللّٰه - تبارک و تعالی - أمر عبده و نبیه موسی فی لیلة، و هکذا یفعل اللّٰه تعالی بالقائم علیه السلام، الثانی عشر من الأئمة، یصلح اللّٰه أمره فی لیلة، کما أصلح أمر موسی علیه السلام، و یخرجه من الحیرة و الغیبة إلی نور الفرج و الظهور (البرهان فی تفسیر القرآن، ج۴، ص۲۴۹).

2.. (وَ هَلْ أَتَاكَ حَدِيثُ مُوسَىٰ * إِذْ رَءَا نَارًا فَقَالَ لِأَهْلِهِ ٱمْكُثُوا إِنِّى‏ءَانَسْتُ نَارًا لَّعَلِّى ءَاتِيكُم مِّنْهَا بِقَبَسٍ أَوْ أَجِدُ عَلَى ٱلنَّارِ هُدًى) (سوره طه، آیه ۹ - ۱۰).

3.. قال: حدثنا محمد بن علی بن نصر البخاری المقرئ، قال: حدثنا أبو عبداللّٰه‏‏‏ الکوفی الفقیه بفرغانة، بإسناد متصل إلی الصادق جعفر بن محمد علیه السلام، أنه قال فی قوله عز و جل لموسی علیه السلام: (فَاخْلَعْ نَعْلَيْكَ)، یعنی ارفع خوفیک، یعنی خوفه من ضیاع أهله، و قد خلفها تمخض، و خوفه من فرعون (البرهان فی تفسیر القرآن، ج۳، ص۷۵۸).

4.. (وَمَا تِلْكَ بِيَمِينِكَ يَـٰمُوسَىٰ * قَالَ هِىَ عَصَـاىَ أَتَوَكَّؤُا عَلَيْهَا وَأَهُشُّ بِهَا عَلَىٰ غَنَمِى وَ لِىَ فِيهَا مَـٔارِبُ أُخْرَىٰ) (سوره طه، آیه ۱۷ - ۱۸).

  • نام منبع :
    گونه‌شناسی احادیث قرآنی امامیه از نظریه تا تطبیق
    سایر پدیدآورندگان :
    علي راد
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1397
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1619
صفحه از 312
پرینت  ارسال به