73
درآمدی بر زبان شناسی تطبیقی قرآن و تورات

در خاور نزدیک برای اشاره به «زمین» در مقابل «آسمان» متداول بوده است. در سامی غربی، در کتیبه‏های کشف‎شده از اوگاریتی ʼrṣ به معنای «زمین، سطح و دنیای زیرین» است. همینطور در کتیبه مِیشع( (۸۵۰ق.م.) واژه ʼrṣ سه بار در خط‏های ۵، ۲۹ و ۳۱ به معنای «زمین» به کار رفته است. در زبان قبطی نیز šamû u erṣetu معنای «جهان» دارد. در کتیبه‏ای به زبان فنیقی نیز آمده: «بَعل، آسمان را و إل، زمین(ʼrṣ qn -- ʼl) را آفرید».۱ به لحاظ ریشه‏شناختی، نظریه دقیقی وجود ندارد.۲

معادل حرف «ضِ» در عبری צ (در انتهای کلمه ץ) ts تلفظ می‏شود؛ و معادل «أرض» در عبری واژه אֶרֶץ/ ʼerets است. البته در موارد معدودی پسوند ה نیز بدان افزوده شده که یا به خاطر جنبه شعری و یا برای اشاره به سطح زمین بوده است (نک. ایوب ۳۴: ۱۳؛ ۳۷: ۱۲؛ اشعیا ۸: ۲۳).۳ این واژه حدود ۲۴۰۰ بار در عهد عتیق تکرار شده و در رتبه چهارم به لحاظ بسامد قرار دارد.۴ در قرآن نیز با ۴۶۱ تکرار، جزو کلمات پربسامد است. در قرآن واژه «أرض» همواره به صورت مفرد آمده است؛ اما در تنخ شکل جمع آن به صورت אֲרָצֹת/ ʼrātsot به معنای «سرزمین‏ها، کشورها» به کار رفته است (نک. پیدایش ۲۶: ۳، ۴؛ دوم تواریخ ایام ۱۳: ۹؛ ۱۷: ۱۰).۵ برخی از مشتقات این واژه در این دو زبان نیز مشابه‏ هم‎اند؛ مانند: «أرَضَة» به معنای «موریانه»=ארצית / ʼrtsit.۶

در قرآن و تورات، واژه مورد بحث کاربردهای مشابهی دارد، مانند:

۱. أرض در مقابل آسمان: (إِنَّ رَبَّكُمُ ٱللَّهُ ٱلَّذِى خَلَقَ ٱلسَّمَاوَاتِ وَٱلْأَرْضَ...) (اعراف، ۵۴)؛ مقايسه شود با «در ابتدا خدا آسمان‎ها و زمین را آفرید» (پیدایش ۱: ۱)؛

1.. TDOT, vol. ۱, p. ۳۹۲- ۳۹۳.

2.. LVTL, p. ۸۹.

3.. Gesenius, p. ۸۱.

4.. TWOT, vol. ۱, p. ۷۴.

5.. حییم، فرهنگ عبری- فارسی، ص۲۹.


درآمدی بر زبان شناسی تطبیقی قرآن و تورات
72

این احتمال با دیدگاه بصریون همسوست! توضیح آنکه در عربی درباره اشتقاق واژه «انسان» اتفاق‎نظر وجود ندارد. دو مکتب لغوی کوفه و بصره، دیدگاه متفاوتی در این باب داشتند. بصری‏ها آن را از «أنس» به معنای «اُنس گرفتن» می‏دانند.۱ به عبارتی از این جهت انسان گفته می‏شود که افراد آن زود با هم اُنس می‏گیرند.۲ کوفیان همزه آن را زاید و مشتق از ریشه «نسی» به معنای «فراموشی» می‏دانند؛ چه اینکه یکی از راه‎های شناخت ریشه، شکل تصغیر آن است که در اینجا اُنسِیان است.۳ رأی مکتب کوفه با برخی روایات همسوست. در روايتی از امام صادق علیه السلام آمده است: «...انسان موجودی فراموشکار است». ایشان سپس در تأیید این سخن، به این آیه اشاره می‎فرماید: «وَلقَد عَهدنا إلی آدم من قبلُ فنَسیَ ولَم نجد له عزما»(طه، ۱۱۵).۴

از موضوعات مهم و شایسته بررسی بیشتر درباره واژه «آدم»، بُعد الهیاتی ـ انسان‏شناختی این واژه در تورات عبری است. کاربرد واژه آدم در عهد عتیق، یکی از شواهد قوی بر عمومیت معنای آن است. در فقرات متعددی از متون متقدم، به‎روشنی ملاحظه می‏شود که این واژه نه برای اشاره به بنی‏اسرائیل، بلکه برای بنی‏آدم به کار رفته است. شواهد نشان می‏دهند که نوشته‏های اوليه يهودی فاقد انديشه قوم‏گرايی بوده‎اند.۵

۲. أرض

واژه «أرض» از کلمات مشترک در زبان‎های سامی، و بلکه از کهن‏ترین کلماتی است که

1.. فراهیدی، العین، ج۷، ص۳۰۸.

2.. سمّی بذلک، لأنه خلق خلقه لا قوام له إلا بإنس بعضهم ببعض، مفردات، ج۱، ص۹۴.

3.. فیومی، المصباح المنیر، ج۲، ص۲۶؛ نک. ابن انباری، الإنصاف، مسئله ۱۱۷.

4.. حویزی، نورالثلقین، ج۳، ص۴۰۰.

5.. TDOT, vol. ۱. p. ۸۳- ۸۴.

  • نام منبع :
    درآمدی بر زبان شناسی تطبیقی قرآن و تورات
    سایر پدیدآورندگان :
    حیدر عیوضی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20671
صفحه از 192
پرینت  ارسال به