فصل ۳

برخی بایسته‏ها در ريشه‏شناسی مفردات قرآن

در دو فصل قبل، ملاحظه شد که زبان‏شناسی تورات چه تحولاتی را در دو سده اخیر از سر گذرانده، و این شاخه از مطالعات کتاب‏مقدسی همپای دیگر رشته‏های مرتبط و حتی فراتر از آنها رشد کرده است. ازاین‎رو در ریشه‏شناسی مفردات قرآن نیز نمی‏توان به کتاب‎های سنتی و میراث لغوی بسنده کرد. باید توجه داشت که زبان همواره در حال تغییر است؛ اما آنقدر کند و آهسته که رصد آن با چشم غیرمسلح امکان ندارد. مثالی که زبان‏شناسان برای انعکاس بهتر این موضوع بیان می‏کنند، حرکت یخچال‏های قطبی است. یخچال قطبی در سال حدود ۳۰ سانتی‎متر حرکت می‏کند؛ به عبارتی در هر ده روز، کمتر از یک سانتی‎متر. روشن است که اگر کسی مدت طولانی بر روی این یخچال‏ها بایستد و بدون هیچ ابزاری آنها را زیر نظر بگیرد، دگرگونی را احساس نخواهد کرد؛ اما دانشمندان از طریق ماهواره‏ لحظه‎به‎لحظه به مدت یک سال از آنها عکس می‏گیرند و سپس با تلفیق آنها در قالب فیلم کوتاه ۱۰ ـ ۱۵ ثانیه‏ای، این تغییر را نشان می‏دهند؛ به گونه‎ای که مشاهده آن برای هر بیننده‏ای اطمینان‎بخش خواهد بود.^۱ تحول زبان و تغییر رابطه لفظ و معنا نیز مانند حرکت یخچال‏های قطبی آن‎قدر آهسته و نامحسوس است که دریافت آن بدون مطالعه تاریخی، ناممکن خواهد بود.^۲

سوی پژوهشگران علوم قرآنی بودند.

به نظر می‏رسد این حوزه پژوهشی، در برخی از کشورهای عربی مانند مصر وضع بهتری نسبت به کشور ما داشته باشد. يکی از علل مهم این برتری، حضور دیرین قرآن‏پژوهان غربی در دانشگاه‏های اين کشور است؛ چنان‎که پرفسور آرتور جفری مدتی در مدرسه مطالعات شرقی قاهره فعاليت‏های گسترده داشت و به يُمن حضور چنين انديشمندانی بود که رشته زبان‎های سامی در تعدادی از دانشگاه‏های مصر راه‏اندازی شدند. به رغم اينکه در اين کشور نيز هنوز کار متفاوتی در حوزه مفردات قرآن، مطابق با استانداردهای علمی جهانی تأليف نيافته، آثار منتشرشده ایشان در مطالعات تطبيقی اين زبان‎ها نشان از وجود عزم جدی و برنامه‏های بلندمدت دارد.