فصل ۲

نگاه مقایسه‏ای به برخی قاموس‏های عبری و عربی

با آغاز قرن نوزدهم، قاموس‏نگاری تورات عبری مسیری تازه‏ را آغاز کرد که آن را به‎کلی از روش‏ سنتی متمایز می‏ساخت. زبان عبری، به عنوان شاخه‏ای از درخت تنومند زبان‎های سامی شناخته ‏شد که به شکل ناگسستنی در پیوند با زبان‎هایی چون عربی و سریانی بود، و تحلیل هر واژه توراتی، شناخت عمیق دیگر معادل‏های سامی را لازم داشت. همچنین این حوزه مطالعاتی، همپای یافته‏های جدید باستان‏شناسان از متون أکدی، آرامی و أوگاریتی و نیز دیدگاه‏های نظری زبان‏شناسی پیش می‏رفت. با آغاز قرن بیستم، و توسعه منابع فقه اللغه سامی به دوردست‏های ممکن، نگارش یک قاموس فنی و جامع، تنها با همکاری متخصصان شاخه‏های مختلف زبان‎های سامی و رشته‏های مرتبط با آن مقدور بود، و این سنت، کماکان در آکادمی‏های مطالعات کتاب مقدس ادامه دارد.

معرفی تعدادی از قاموس‏های عهد عتيق

منابع زبان‎شناختیِ عهد عتيق را که در سده‏های نوزدهم و بيستم نگاشته شده‏اند، در يک تقسيم‏بندی نه‏چندان دقيق می‏توان به دو نوع کلی تقسيم کرد: الف) منابع فشرده و مختصر؛ ب) آثار مفصل. ويژگی‏ مشترک همه اين متون، چندزبانه بودن آنهاست. بدین ترتیب آشنايی حداقلی با عبری، سريانی، يونانی و عربی، در فهم

۶. کتاب مقدس، ترجمه‏های فارسی، انگلیسی و آلمانی؛

۷. فرهنگ‏های چندزبانه لاتینی ـ انگلیسی ـ آلمانی و...

۸. Hebrew – English, English - Hebrew Dictionary, Oxford.

هر کدام از این کتاب‎ها در جای خود بسیار ارزشمند و قابل استفاده‏اند، اما اتکا به این دست منابع و پندار کار تطبیقی، در عصر حاضر معتبر نیست. برای تبیین ماده اشتقاق یک کلمه نمی‏توان از لغت‎نامه‏هایی که صرفاً جنبه عمومی و اولیه دارند بهره گرفت؛ بلکه باید کاربردهای متفاوت یک واژه را در متن اصلی آنها ملاحظه کرد و این چیزی نیست که بتوان با معادل‏های یک‎کلمه‏ای بدان دست یافت.

به طور قطع، مواردی که به عنوان آسیب برشمردیم، همه آسیب‎ها نيست و می‏توان با تأمل و مطالعه بيشتر، موارد ديگر و البته دقيق‏تر را هم به اين فهرست افزود. اگر به تحول در مطالعات زبان‏شناسی قرآن علاقه‎مندیم، باید ابتدا آسيب‏های منابع ميراثی خود را بشناسيم و سپس با استفاده از تجربيات ديگران، برنامه‏‏ريزی‏هایی بلندمدت را طراحی کنیم. به اين جهت، فصل بعدی بر معرفی برخی از مهم‏ترين قاموس‏های نوين تورات عبری و نگاه مقايسه‏ای به آنها متمرکز خواهد بود و از مسير اين دو فصل، به برخی از بايسته‏های ريشه‏شناسی در مطالعات مفردات قرآن خواهيم رسيد.