سان، می‏توان به تعبیر leshon qodesh (زبان مقدس) نزد یهودیان اشاره کرد.

تأثير منفی این تلقی از زبان، بیشتر در تحلیل‏ واژگان دخیل نمايان است. به عبارتی، لغویان و مفسران به رغم اینکه غیرعربی بودن برخی واژگان را پذیرفته‏اند، با این حال به طرز شگفتی توضیحاتی بدان افزوده‏اند. مثال‎های فراوانی می‏توان برای این مورد برشمرد. برای نمونه، درباره واژه «مریم» گفته شده است: «...فإن مريم فی لغتهم بمعنی: العابدة أو الخادمة».^۱ منشأ این قبیل سخنان چهره‏ای است که قرآن کریم از این بانوی محراب‏نشین ترسیم کرده است (آل‏عمران، ۳۷ـ ۴۳)؛ درحالی که اصل این واژه، نه عبری و نه سریانی است، بلکه منابع ريشه‏شناسی نوين ریشه مصری و یا أکدی برای آن یافته‏اند (نک. بخش دوم). مشابه اين سخن را خزائلی درباره واژه «موسی» دارد. وی اين اسم را در پيوند با «مسیح» دانسته و گفته: «مؤيد اين احتمال، آيه ۵ سوره قصص است که در مقدمه ظهور موسی ذکر شده (ونریدُ أن نَمُنَّ علی الذینَ استُضعِفوا فی الأرض...)».^۲ توجه ايشان معطوف به نقش مسیحایی و منجی‏ بودن موسی علیه السلام بوده که البته هیچ ارتباطی به ريشه‏شناسی آن ندارد.

۳. رویکرد نقلی به جای رویکرد اجتهادی

سیری در متون متقدم در حوزه واژگان دخیل در زبان قرآن کریم، نشان از این دارد که رویکرد لغت‏شناسان متقدم در این حوزه بیشتر نقلی است، تا تحلیلی ـ اجتهادی. طی قرون نهم و دهم دانشمندی مانند سیوطی (۸۴۹ـ ۹۱۱ق.) چه در دو اثر مستقلی که در این حوزه دارد (المتوکلی فیما ورد فی القرآن باللغات و المهذّب

تهدید برکنار نبود و حتی مفسرانی که دغدغه‏های کلامی داشتند نیز در انحراف دانش ریشه‏شناسی و جفایی که بر آن می‌رفت سهیم بودند.

۲. نگاه الهیاتی به زبان

نگاه کلانی که امروزه به یُمن پژوهش‏های دو سده اخیر غربی درباره زبان‎های سامی پدید آمده است، پیش از این وجود نداشته است؛ بلکه پیش‎تر زبان عربی را عموما تافته جدا‎بافته از زبان‎های دیگر می‏دانستند. در این باره، اخبار و مطالب فراوانی در منابع متقدم می‏توان یافت. مطابق برخی از آنها، زبان آدمِ نخستین، عربی بوده و پس از هبوط به سریانی سخن می‏گفته است. برخی نیز از یعرب بن قحطان به عنوان واضع زبان عربی سخن می‏گویند.^۱ به نظر می‏رسد قرن چهارم و پنجم، اوج این رویکرد الهیاتی به زبان عربی باشد و محتملاً بخشی از آن، واکنش به جریان شعوبیه بوده است.^۲ آرتور جفری نیز به اجمالِ فراوان، از تأثیر تفکر شافعی در به حاشیه بردن تلقی رایج از وجود واژگان خارجی در عربی و زبان قرآن سخن گفته است^۳ و البته این بُعد مسئله نیز بررسی بیشتری می‏طلبد. به همین