165
درآمدی بر زبان شناسی تطبیقی قرآن و تورات

و تنها شباهت آوایی میان آن دو وجود دارد. اگر نگوییم نام موسی در میان قوم عبرانی آن عصر نامی منحصربه‎فرد بوده، دست کم از نام‎های بسیار نادر بوده است.۱

در منابع زبان‏شناسی معاصر، این نظریه مقبولیت یافته که «موسی» نیز مانند برخی از اسامی توراتی مانند «مراری» و «مریم» از زبان بومی مصر۲ مشتق شده‏اند، و در مورد نام «موسی»، به احتمال قوی برگرفته از ریشه فعلی msy در زبان مصری به معنای «به دنیا آوردن، آفریدن، هستی‏بخشیدن» است که در ابتدا دارای نشانه تئوفوریک( مانند Thut-moses; Amon-moses; Ptah-moses بوده است. اين نشانه در واقع نام يکی از خدايان مصر بوده است؛بدین معنا که این خدایN کودک را عطا کرده یا آفريده است ((The deity N has given birth to البته بعدها در جريان انديشه توحيدی حذف شده است.۳ به عبارتی شبيه الگوی «مهرداد» یا «خداداد» در فارسی و «عبداللّٰه» در عربی است.

اهمیت زبان‏شناختی واژه «موسی»

واژه مورد نظر، سرنخ‏های مناسبی در مطالعات نقادی کتاب مقدس به شمار می‏رود. بر پایه این دستاورد زبان‏شناسانه، شاید بتوان گفت هنگام نگارش این بخش از عهد عتیق، پیشینه این نام به‎کلی فراموش شده بود، یا اینکه نویسنده آن به

1.. Ibid, vol. ۱۴, p. ۵۲۶
توضیح آنکه فُرم واژۀ موسی در عبری، یعنی مُشِه משה / mosheh از لحاظ دستور صرفی، وجه وصفیِ معلوم برای صیغه مفرد مذکر فعل משה / māshāh در باب קל / qal می‏باشد. این باب مورد نظر برای بیان حالت ساده است. با توجه به معنای پایه‏ای این ریشه، واژۀ مذکور چنین معنایی خواهد داشت:«ازآب‎گیرنده/ او از آب گرفته است». و اين با معنای متبادر از سفر خروج ۲: ۱۰ (ازآب‏گرفته‎شده) مطابقت ندارد؛ چه اینکه اگر چنین بود، انتظار می‏رفت اسمی که دختر فرعون بر روی کودک می‏گذاشت משוי / māshūy باشد که به معنای «ازآب‎گرفته‎شده/ he who is drawn out» است، نه موسی משה / mosheh که به معنای «او از آب می‏گیرد/ he who draws out» است؛ نک. TWOT, vol. ۱, p. ۵۲۹.

2.. Copto-Egyptian

3.. TDOT, vol. ۹, p. ۳۳; EJ, vol. ۱۴, p. ۵۲۶ Zondervan, p. ۹۷۳.

درآمدی بر زبان شناسی تطبیقی قرآن و تورات
164

ب) سخنی را ابن‎سیده گزارش کرده است: هو بالعبرانیه موشَی، ومعناه الجذب، لأنّه جُذِب من الماء.۱ و به نحو امیدوارکننده‏تری در سخن فیروزآبادی آمده است: هو فی التورات «مِشیتِیهو» أی: وجد فی الماء.۲

در قاموس‏های عبری نیز تا پیش از مطالعات نوین، دو تصور از ریشه و معنای این واژه وجود داشته:

الف) موسی از ریشه فعلی משה / māshāh به معنای بیرون کشیدن (از آب) است. منشأ این تصور، سخن دختر فرعون در سفر خروج ۲: ۱۰ است که چنین می‏نماید:«موسی» به معنای «از آب کشیده شده» است: «و (دختر فرعون) او را موسی (מֹשֶׁה / moshe) نامید و گفت به خاطر اینکه او را از آب گرفتم» מְשִׁיתִהוּ / meshîtihû؛

ب) یوسفوس فلاوی،۳ تاریخ‏نگار یهودی ـ رومی گفته «موسی در یونانی مشتق از mou به معنای «آب» و eses به معنای «نجات دادن» است، که البته ارتباطی با عبری ندارد.۴

بنابراین سخن فیروزآبادی، مطابقت کامل با دیدگاه نخست دارد؛ اما آنچه در قاموس‏های عربی به طور گسترده مطرح شده (موسی: مو = آب + سا = درخت)، ظاهراً با چند واسطه به همان سخن یوسفوس بازگشت دارد.

در منابع نوین ریشه‏شناسی:

باید توجه داشت که انتخاب نام موسی در خانواده‎ای مصری روی داده که به عبری تکلم نمی‏کرده‎اند. ازاین‎رو ارتباط اشتقاقی میان این نام و فعل مذکور در عبری نیست،

1.. ابن‎سیده، المحکم والمحیط الأعظم، ج۸، ص۶۲۹

2.. فیروزآبادی، القاموس المحیط، ج۲، ص۳۹۳؛ و با تفصیل بیشتر در تاج العروس، ج۸، ص۴۸۲.

3.. Josephus Flavius, ۳۷- ۱۰۰

4.. EJ, vol. ۱۴, p. ۵۲۶.

  • نام منبع :
    درآمدی بر زبان شناسی تطبیقی قرآن و تورات
    سایر پدیدآورندگان :
    حیدر عیوضی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 20760
صفحه از 192
پرینت  ارسال به