بنابراین می‏توان گفت همان‎طور که پیش‎تر نولدکه تأکید داشت، واژه مورد نظر ابتدا به عنوان واژه‏ای دخیل از عبری وارد زبان حبشی شد و از این طریق به عربی راه یافته است.^۱ بررسی ترجمه‏های کهن عهد عتیق به زبان حبشی، که چند قرن پیش از ظهور اسلام صورت گرفته، مؤید این نظریه است. ضمن اینکه در میان زبان‎های سامی، تلفظ این واژه در حبشی و عربی بیشترین شباهت را دارند: «شیطان»/ «šayṭān». علاوه بر این، حتی ترکیب «شیطان رجیم» نیز از حبشی کهن از طریق ادبیات شفاهی پیش از اسلام وارد زبان عربی شده است.^۲

۲۱. صبغه

واژه «صبغه» در سراسر قرآن کریم دو بار در آیه ۱۳۸ سوره بقره آمده است: (صِبْغَةَ ٱللَّهِ وَ مَنْ أَحْسَنُ مِنَ ٱللَّهِ صِبْغَةً). مفسران متقدم و بسیاری از معاصران، «صبغه» را به همان معنای متبادر، یعنی «رنگ» پذیرفته و «صبغة الله» را «رنگ خدا» ترجمه کرده‏اند؛ اما ازآنجاکه آیه مذکور در مجموعه‏ آیاتی قرار دارد که احتجاج بر اهل کتاب می‏باشند، در معنای اصلی آن اختلاف‎نظر پدید آمده، و در دوره معاصر در پی توجه قرآن‎پژوهان غربی تشدید شده است. از سوی دیگر، مسیحیان عرب برای اشاره به غسل «تعمید»، از مشتقات واژه «صبغ» استفاده می‏کنند؛ مانند «صبّغَ بالماء: غسل تعمید کرد». این پرسش در قرن ششم (و شاید بتوان زمخشری را پیشگام آن دانست) مطرح شد که میان «صبغةَ الله» و «تعمیدِ مسیحیان» چه ارتباطی وجود دارد؟

۴ نمونه مناسبی است.^۱ ریشه «ساطم» شش بار به کار رفته است: پیدایش ۲۷: ۴۱؛ ۴۹: ۲۳؛ ۵۰: ۱۵؛ ایوب ۱۶: ۹؛ ۳۰: ۲۱؛ مزامیر ۵۵: ۴ و «مسطیما» دو بار، هوشع ۹: ۷، ۸. بنابراین هر دو ریشه «س ط ن/ س ط م» به گونه‏های مختلفِ خصومت و دشمنی بین مردمان اشاره دارد (پیدایش ۲۷: ۴۱).^۲ این واژه از طریق ترجمه هفتادین به زبان یونانی نیز راه یافته است: Σαταν / satan.

جمع‏بندی

به‎اختصار می‏توان گفت، در اشتقاق واژه «شیطان»، در مجموع چهار نظریه وجود دارد:

نظریه سوم، یعنی ریشه «س ط ن»، دیدگاه جمهور لغویان مسلمان را کامل می‏کند و در ادامه آن قرار دارد؛ چه اینکه از سویی مشتقات ریشه «ش ط ن» در زبان عربی استمعال گسترده‏ای نیافت و شواهد موجود به تعداد انگشت‎شمار محدود است، که بیشتر هم در شعر کهن قرار دارند، و از سوی دیگر، با توجه به شواهدی که در زبان حبشی وجود دارد، غیرعربی بودن آن تقویت می‏یابد.