داوران بود، به عصر موسی تبدیل شده است و امتحان تلفظ حطّه با عهد بنی‏اسرائیل برای ورود به سرزمین موعود آمیخته شده است. به طور کلی در روایت قرآن، اساس داستان تغییر یافته است؛ اگر آنجا بنی‏اسرائیل قادر به تلفظ درست نبودند، در اینجا آنها از ادای این عبارت سرباز می‏زنند. کارکرد اصلی روایت قرآن نمایش خوی طغیانگری بنی‏اسرائیل است».^۱

جمع‏بندی

«حطه» به معنای عمومی «بخشش و عفو»، خاستگاه عبری دارد و با توجه به فضای کلی آیات مذکور و شباهت‏ آوایی آن با חטא / ḥeta و به طور خاص عبارت חָטָאנוּ/ ḥātāno به نظر می‏رسد تلمیحی به سفر اعداد ۱۴: ۳۹ ـ ۴۰ و تثنیه ۱: ۴۱ ـ ۴۶ است. باید توجه داشت که واژگان رایج در زبان قرآن جهت ترغیب مؤمنان به آمرزش الهی، چه برای اهل کتاب و چه برای مسلمانان، مشتقات استغفار و توبه هستند (نک. هود، ۵۲، ۶۱؛ تحریم، ۸ و...). ازاین‎رو توجیه غرابت استفاده از این واژه در سراسر قرآن، با فن تلمیح به عنوان یکی از فنون بلاغت مناسب می‏نماید.

۱۰. حکمة / حکیم

هرچند ریشه سه‎حرفی «ح ک م» در زبان‎های سامی مشترک است، به نظر می‏رسد گستره معنایی و اشتقاق آن در عربی بیش از دیگر زبان‎های سامی بوده است. در عربی به عنوان یکی از زبان‎های سامی جنوبی، این ریشه در دو معنای «منع از کژی» و با توسعه معنایی انجام «داوری و حَکَم»،^۲و دیگری «فرزانگی، فرهیختگی» به کار رفته است.

مناقشه است.^۱

در این میان، سخن اوری روبین که به‎اجمال در پاورقی ترجمه عبری قرآن آمده و پیش‎تر در فصل پنجم از بخش اول کتاب Between Bible and Qurʾān به‎تفصیل به آن پرداخته شده، حوزه این موضوع را بسیار وسیع کرده است. وی این واژه را در پیوند با دو کلمه שִׁבֹּלֶת / shibōleth و סִבֹּלֶת / sibōleth می‏داند که مشروح این واقعه در سفر داوران فصل ۱۲ آمده است (و به طور خاص پاسوق( ۶). کوتاه آنکه، سبط افرایم، بنی‏اسرائیل را در جنگ با بنی‏عمّون یاری نکردند، و آنها به رهبری یفتاح، پس از غلبه بر دشمن عزم جنگ با بنی‏افرایم کردند. بازماندگان از جنگ، فرار را بر قرار ترجیح دادند و کوشیدند از معبرهای بنی‏اسرائیل (که در سفر داوران، اهل جِلعاد خوانده شدند) فرار کنند. هنگامی که یکی از ایشان دستگیر می‏شد، «پس او را می‏گفتند: بگو «شِبُّولِت»، و او می‎گفت: «سِبُّولِت»؛ چون‎که نمی‏توانست به ‎درستی تلفظ نماید. پس او را گرفته، نزد معبرهای اُرْدُن می‏کشتند؛ و در آن وقت چهل و دو هزار نفر از افرایم کشته شدند»(داوران ۱۲: ۶). واژه شیبّولِت در عبری به معنای خوشه^۲ و سنبله است و سیبّولِت به معنای خوراک دسته‎جمعی یا پیکنیک می‏باشد. وی پس از استناد به تشویشی که در آرای مفسران وجود دارد، می‏گويد:

در قرآن، داستان کتاب‏مقدسی شیبولت/ سیبولت که واقعه‏ای مرتبط با عصر