با این حال، تفاوت‏هایی نیز میان آن دو مشهود است: دانه‏های «مان» از روی زمین جمع‏آوری شده و پس از آسیاب یا کوبیدن در هاون، در دیگ پخته می‎شدند (اعداد ۱۱: ۸)؛ گاهی به صورت آب‏پز استفاده می‎شدند و گاهی بر روی آتش قرار می‏گرفتند (خروج ۱۶: ۲۳). این در حالی است که شیره درخت گز چنین فرایندی را طی نمی‎کند. تنها در روزهای سبّت بوده که «مان» بیش از یک روز دوام داشته و از کرم‎خوردگی مصون می‏مانده است. مهم‏تر آنکه شیره درخت گز در تابستان و آن هم برای چند هفته به وجود می‏آید؛ درحالی‎که «مان» هر روز به مدت چهل سال در بیابان نِگِب^۱ در غرب سینا نازل می‏شده، و نزولش با ورود بنی‏اسرائیل به کنعان قطع شده است. این مقایسه نشان می‏دهد که «مان» تنها یک معجزه بوده و گزانگبین یا ترنجبین، نمی‏توانند مصداق آن باشند.^۲

ریشه‏شناسی

«منّ» و شکل عبری آن מָן/ mān غذای اصلی بنی‏اسرائیل در دوره چهل سال سرگردانی در بیابان سینا بوده است. این واژه از طریق ترجمه هفتادین به صورت μάννα / manna و از آنجا به دیگر زبان‎های اروپایی منتقل شده است. این واژه ۱۴ بار در سراسر عهد عتیق تکرار شده است.^۳ در خروج ۱۶: ۱۵ از آن به לחם / leḥem به معنای «نان»، و در مزامیر ۷۸: ۲۴ از آن به «غدای آسمانی» یاد شده است.

مباحث زبان‏شناختیِ این واژه هنوز هم با ابهام روبه‎روست. در قاموس‏های عربی متقدم این نظریه مطرح است که از ریشه «مَ نَ ن» است، به معنای «منّت نهادن ـ بابت نعمتی که بخشیده می‏شود»؛^۴ اما منابع نوین بر آن‎اند که از ریشه

گشت... موسی آنان را گفت: این نانی [לֶּחֶם/ leḥem] است که یَهوه بر شما بداده. هر نفر یک عُومِر (معادل چهار لیتر) برگیرید. هیچ کسی تا فردا آن را نگاه ندارد. باری، در روز ششم نان دوچندان گرد آوردند، چون فردا روز استراحت کامل و سبَّت مقدس بود. باز موسی ایشان را فرمود: آنچه می‏خواهید بپزید و آنچه می‏خواهید آب‏پز کنید و تمامی اضافه آن را تا فردا نگاه دارید. خاندان اسرائیل نامِ مَنّ بدان دادند. چونان تخم گشنیز بود؛ سپید بود و طعم کلوچه عسلی می‏داد (خروج ۱۶: ۱۳ ـ ۳۱).

بررسی ماهیت منّ/ مان

برخی محققان برای تعیین ماهیت «مان»، مواد غذایی‎ای را که در غرب بیابان سینا یافت می‏شوند، بررسی کرده‎اند. نخستین احتمالی که مطرح شده، شیره درخت گز است که به گزانگبین معروف است. در هوای خنک شب و پیش از آنکه گرمای خورشید آنها را ذوب کند، می‏توان ریزه‏های آن را جمع و تناول کرد. شباهت‏های مشهودی میان این ماده طبیعی و «مان» توراتی وجود دارد: هر دو در سحرگاه تولید می‎شوند (اعداد ۱۱: ۹)؛ شکل ظاهری هر دو دانه‏هایی گرد و سفیدرنگ است (خروج ۱۶: ۱۴، ۳۱؛ اعداد ۱۱: ۱۷)؛ طعم شرینی دارند (خروج ۱۶: ۳۱ «سپید بود و طعم کلوچه عسلی می‏داد»؛ اعداد ۱۱: ۸) و در نهایت اینکه در مقابل حرارت نور خورشید ذوب می‏شوند (خروج ۱۶: ۲۱).^۱ از زمان قدیس آنتونی (۲۵۰ ـ ۳۵۵م.) زائران مسیحیِ اورشلیم از روایتی مرسوم میان راهبان صومعه کاترین در سینا سخن گفته‏اند که «مانِ» توراتی از ترشح حشراتی که بر شاخه‏های درخت گز بودند، درست می‏شد، و این ماده همچنان در کوه‏های جنوب سینا به عمل می‏آید.^۲