یَریم»؛۱ اما هیچیک نه در این مدخل و نه در مدخل «رام» اظهارنظری نکردهاند. تا جایی که اطلاع داریم، ابن درید (۳۲۱ه.ق.) در جمهرة اللغة بیشترین توضیح را در تحلیل این واژه ارائه کرده است. عین سخن وی چنین است:
اسمٌ اعجمی، فإن کان له إشتقاق فهو من الرَّیم، والرَّیم: الزیادة، وإن کان من رام یَریم فهو مثل مَهیع من هاع یَهیع.۲
لغوی معاصر، بستانی که با زبانهای سریانی، عبری و یونانی آشنایی داشته در محیط المیحط کلمه مریم را سریانی به معنای مرتفع دانسته است (همو میگوید: وقیل یقال لمن یأتی امراً عجیباً یا مریم کما قالوا فی سورة مریم، ۲۷: (يَٰمَرْيَمُ لَقَدْ جِئْتِ شَيْئا فَرِيًّا).۳ سرانجام، مصطفوی نیز تنها به یونانی یا سریانی بودن آن بسنده کرده است.۴
اما آرای مفسران در وجه تسمیه مریم! عموم این نظریهها در ذیل آیه ۳۶ سوره آلعمران (فَلَمَّا وَضَعَتْهَا قَالَتْ رَبِّ إِنِّى وَضَعْتُهَا أُنثَىٰ وَٱللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا وَضَعَتْ وَلَيْسَ ٱلذَّكَرُ كَالْأُنثَىٰ وَإِنِّى سَمَّيْتُهَا مَرْيَمَ وَإِنِّى أُعِيذُهَا بِكَ وَذُرِّيَّتَهَا مِنَ ٱلشَّيْطَانِ ٱلرَّجِيمِ) مطرح شده است. برخی از مفسران گفتهاند: «... فإن مريم فی لغتهم بمعنى: العابدة أو الخادمة».۵ عدهای دیگر گفتهاند که مریم به زبان رومی «أمة الله» است.۶
آرتور جفری نیز بدون اشاره به معنای لغوی و وجه اشتقاق آن، گفته است که این واژه مستقیماً از عبری گرفته نشده، بلکه از یک منبع مسیحی وارد زبان عربی
1.. ابن منظور، لسان العرب، ج۵، ص۳۹۵؛ جوهری، صحاح اللغة، ج۵، ص۱۹۴۰.
2.. ابن درید، جمهرة اللغة، ج۲، ص۱۱۷۳.
3.. بستانی، فرهنگ ابجدی، ص۸۴۸.
4.. مصطفوی، التحقیق، ج۱۱، ص۸۶ ـ ۹۱.
5.. فخر رازی، مفاتیح الغیب، ج۸، ص۲۰۴؛ بغوی، معالم التنزیل، ج۱، ص۴۳۲؛ طبرسی، مجمع البیان، ج۲، ص۷۳۸؛ بیضاوی، انوار التنزیل، ج۲، ص۱۴.
6.. زمخشری، الکشاف، ج۱، ص۳۵۶؛ شریف لاهیجی، تفسیر، ج۱، ص۳۱۸؛ رشیدالدین میبدی، کشف الأسرار، ج۲، ص۹۹.
