خطبه توحیدی امام علی علیه السلام پیش از صفین نیز گویای ضعف و شکست بشر و همه قوا و ابزار او در تلاش برای فهم و بیان حقیقت صفات الهی است:

«فليست له صفة تنال ولا حد تضرب له فيه الأمثال كل دون صفاته‏ تحبير اللغات‏ و ضل هناك تصاريف الصفات و حار في ملكوته عميقات مذاهب التفكير»^۱ یعنی: پس خدا صفتی ندارد که بتوان به حقیقت آن نائل آمد و حدی ندارد که برایش مثل آورده شود. واژگان بلند و زیبا در بیان صفات او ناتوانند و گوناگونی توصیفات در بیان آن به بیراهه می‏رود و اندیشه‏های عمیق در درک حقیقت آن واله و سرگردان خواهند ماند.

خلاصه این اصل و ناتوانی بشر و ناکارآمدی توصیفات بشری را در روایت معروف امام رضا علیه السلام در نقد توصیف گروهی از اصحاب می‏توان یافت؛ ایشان پس از عرضه روایت «شاب موفق» و باطل خواندن تفسیر سه نفر از اصحاب، به یک اصل کلیدی در توحید اشاره می‏کند: «ما توهمتم من شی‏ء فتوهموا اللّٰه‏ غیره».^۲ یعنی: هر چه توهم نمودید، پس خدا را غیر از آن توهم نمایید.

مجموعه این گزارش‏ها گویای ناتوانی بشر در توصیف خداوند و محدود بودن توصیف بشری به محدوده عقل و درک اوست. بشر هر چه در این توصیف کوشش بیشتری نماید، در حیرت فرو رفته و واله خواهد شد.^۳

ب - منزه از ویژگی‏های مخلوقی

تنزه از ویژگی‏های مخلوقی مهم ترین مؤلفه توصیفی صفت است که تأثیر مهمی در تعریف و تبیین آن داشته و به‏عنوان زیربنای اندیشه گروه‏های متعددی

روح حاکم بر آیاتی که این ماده در آن‏ها در مورد خداوند به‏کار رفته است نشان از لغزش انسان در توصیف حق‏تعالی و تنزیه خداوند از وصف زبانی ایشان است، همچنین مداخله نفسانیات انسانی در توصیف ساحت قدس پروردگار نیز در این آیات نکوهش شده است.^۱ اما در روایات علاوه بر این نکته، می‏توان مؤلفه‏های توصیفی صفت را نیز برداشت نمود.

أ - ناتوانی بشر و قصور توصیفات بشری

گروه قابل توجهی از روایات بر این نکته تصریح دارد که هر چند توصیفات بشری با دقت گفته شود؛ اما بیانی دقیق از حقیقت ذات نمی‏تواند داشته باشد و همچنان ناقص است.

دعای ۳۲ و ۴۶ صحیفه سجادیه، برای بیان این اصل از عباراتی همچون «گم شدن صفات در ساحت ربوبی» و «گسستن صفات از رسیدن به محاسن» استفاده کرده است:

«ضلّت فیک الصفات و تفسخت دونک النعوت و حارت فی کبریائک لطائف الاوهام» یعنی: در ساحت تو اوصاف گم شود و رشته هر نعتى^۲ گسسته آيد و انديشه مردمان، هر چند دقيق و لطيف، در پيشگاه كبرياى تو حيران ماند.^۳

«تفسخت دون بلوغ نعتک الصفات» یعنی: اوصاف را پيش از آنكه به حقيقت تو رسند، رشته از هم بگسيخت‏.^۴