59
درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی

گسترش آثار آن در تمام عالم از آثار خاص اسماء معرفی شده است.

«و باسمك الذي استقر به‏ عرشك‏ و باسمك الواحد الأحد الفرد الوتر المتعال الذي يملأ الأركان كلها».۱

اینکه مقصود از این اسم، کدام‏یک از اسمای الهی است، بحثی است که در ادامه به آن خواهیم پرداخت، اما ویژگی مهم این متون، دعایی بودن آن است. در برخی گزارش‏های روایی، آثار دیگری همچون خضوع ساکنان آسمان و زمین و برپایی قیامت نیز به اسمی از اسمای الهی نسبت داده شده است؛ این آثار تکوینی و مهم، مراتب متعددی از عالم را در برمی‏گیرد.

«و أسألك يا اللّٰه باسمك الذي تضعضع به سكان سماواتك و أرضك و استقر به‏ عرشك‏ و تطوي به سماءك و تبدل به أرضك و تقيم به القيامة».۲ تثبیت ارزاق بندگان، استقرار زمین و کوه ها، روشنایی روز و تاریکی شب و... از دیگر آثار مهم اسم یا اسمایی از اسمای پروردگار خوانده شده است.۳

این نکته آشکار است که این احتمال، در صدد اثبات استقلال وجودی و تأثیر منحاز اسماء از ذات پروردگار نیست؛ این نگاه در میان گروهی از اندیشمندان شیعی جریان دارد و می‏تواند با یکسان دانستن اسم و صفت و یا متفاوت دانستن آن جمع شود؛ به عنوان نمونه در تبیین چیستی و مفهوم اسماء و صفات گفته شده: «در نزد اهل معرفت، اسماء و صفات از قبیل الفاظ و مفاهیم نیست، بلکه حقیقت صفت به کمال وجودی ذات برمی‏گردد و تعیین ذات با این کمال وجودی اسم نامیده می‏شود».۴

1.. کلینی، الکافی، ج۲، ص۵۷۶.

2.. طوسی، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج۱، ص۲۹۴.

3.. به عنوان نمونه نک: کفعمی، المصباح، ص۱۹۸.

4.. بی‌نا، تفاوت اسماء و صفات نزد متکلمان، کلام اسلامی، ش ۴۴، ص۹۰.


درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی
58

این احتمال با دغدغه تأکید بر اصول تنزیهی، کشاکشی عمیق دارد، چراکه خلط در برداشت و فهم از معناداری صفات الهی، خطر وقوع در معرض جسم انگاری را به دنبال دارد.

در طرفین این کشاکش تأویل گسترده و ارجاع همه صفات به علم از سوی گروه‏هایی از معتزله و شیعه و از سوی دیگر اعتقاد به اثبات بلاکیف این صفات در اندیشه اهل حدیث و سلفیه است.۱

شاهد سوم: شیخ طوسی در تفسیر آیه چهل سوره یوسف دو معنا برای (مَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِهِ إِلَّا أَسْمَاءً سَمَّیتُمُوهَا أَنتُمْ وَءَابَاؤُكُم) ذکر می‏کند:

مشرکان اسم‏هایی را که بر بت‏های خویش نهادند از حقیقت معنایی برخوردار نبود، اسامی توخالی بودند که اینان به عبادت آن اسم‏های تهی می‏پرداختند؛ گویا فقط اسم‏هایی بدون پشتوانه معنای الوهی را می‏پرستیدند؛

حقیقت عبادت، اعتراف به نعمت همراه با مرتبه‏ای از خضوع است که فقط شایسته خداوند است؛ پس اینان به جهت مؤثر دانستن اسماء در عالم تکوین (اصحاب اسماء) به عبادت اسماء مشغول شدند.۲

با این توصیف معبود ایشان تنها اسمایی هستند که شخصیتی استقلالی از خداوند دارند،۳ همین باور باعث دوگانه‏پرستی مشرکان شده است.

احتمال دوم: معنوی بودن اسم

در برخی روایات تعابیری یافت می‏شود که اسم را حقیقتی متعالی ذکر می‏کند، استقرار همه عالم ملک و ملکوت به واسطه این اسمی از اسمای الهی و

1.. تفصیل این اقوال در فصل سوم خواهد آمد.

2.. طوسی، التبیان فی تفسیر القرآن، ج۶، ص۱۴۳.

3.. طباطبائی، المیزان، ج۱۱، ص۱۷۷.

  • نام منبع :
    درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی
    سایر پدیدآورندگان :
    علیرضا بهرامی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1168
صفحه از 312
پرینت  ارسال به