235
درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی

صفات، به عنوان پلی برای رسیدن به معرفت حقیقی است یا آن را به مثابه حجابی در این راه دانسته و از پرتگاه‏های تشبیه به حساب می‏آوردند. در ادامه به این بحث پرداخته می‏شود.

نمونه تحلیل روایات

بازخوانی تحلیل برآمده از روایات اندیشمندان شیعه نشان می‏دهد علی‏رغم آنکه اختلاف نسخ از سویی و پیش‏فرضهای متفاوت از سوی دیگر تأثیر خاصی در بیان عقاید داشته اما نکته مشترک میان همه این گروه‏ها وامداری از روایات بوده است.

نمونه اول

یکی از عبارت‏های روایی مورد بحث و مناقشه، عبارتی است که در روایت ابوهاشم جعفری از امام جواد علیه السلام نقل شده است؛ در این روایت مخلوق بودن اسماء و صفات تأکید شده۱ اما اختلاف نسخ به برداشت‏های متفاوتی منتهی شده است؛ کلینی با عبارت «و الاسماء و الصفات مخلوقات و المعانی و المعنی بها» بر مخلوق بودن اسماء و صفات و نیز معانی آن تصریح می‏کند. نسخه موجود از صدوق نیز در این فراز عبارت «و الاسماء و الصفات مخلوقات المعانی و المعنی بها» را آورده است که گرچه از نظر ترکیبی با عبارت قبل تفاوت می‏کند اما مفاد واحدی را می‏رساند؛ اما نسخه الاحتجاج و نسخه بحار الانوار (که هم از طبرسی و هم صدوق نقل کرده است) تفاوتی آشکار با این عبارت دارد و به صورت «و الاسماء و الصفات مخلوقات و المعنی بها»۲

1.. در این روایت سؤال از «لم تزل» بودن اسماء و صفات الهی است که امام میان دو مقام استحقاق و مرتبه خلقی اسماء و صفات تفکیک قائل شده است. از مفاد این روایت قبلاً به تفصیل بحث شد.

2.. طبرسی، الاحتجاج، ج۲، ص۴۴۲؛ مجلسی، بحار الانوار، ج۴، ص۱۵۴ و ج۵۴، ص۸۳.


درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی
234

«باب اسماء اله تعالی و الفرق بین معانیها و بین معانی أسماء المخلوقین» توحید صدوق نیز به تفاوت میان اسماء خدا و مخلوقات تمرکز کرده که ناظر به معنای دوم است. هشام بن حکم، حسین بن خالد، فتح بن یزید جرجانی، محمد بن سنان، ابراهیم بن عمر، ابوهاشم الجعفری مهم‏ترین راویان این بخش به شمار می‏روند. راویانی همچون سلیمان بن مهران و ابوالصلت هروی نیز روایات عدد اسمای الهی را نقل کرده‏اند.

در این بین سؤالات محمد بن سنان از امام رضا علیه السلام و سؤال هشام بن حکم از منشأ اشتقاق «اللّٰه» و نیز فرمایش امام صادق علیه السلام خطاب به عبدالاعلی بن اعین مولی آل سام امتیاز ایشان را نشان می‏دهد. آنچه در مجموع روایات «باب حدوث الاسماء» کافی - به ویژه روایت چهارم - تمییز داده شده و مورد تأکید قرار گرفته است مخلوق بودن لفظ و حقیقت اسمای خداوند است و توحید خالص، معرفت خداوند معرفی شده که امری غیر از اسماء و آثار آن است.

از سویی دیگر، شواهدی نشان می‏دهد اصحابی همچون عبدالاعلی، ابراهیم بن عمر و فتح بن یزید بر این باور بوده‏اند که معرفت حقیقی پروردگار همان معرفت توحیدی خالصی است که حتی از شائبه اسماء و صفات نیز خالی باشد و بر همین اساس معرفت را ناممکن می‏دانسته و آن را از عهده بندگان خارج می‏شمردند. این نگاه از مقایسه روایات این باب و باب «جوامع التوحید»۱، با روایات باب «ادنی المعرفة»۲ و باب «البیان و التعریف و لزوم الحجة»۳ قابل برداشت است، حال آنکه تفسیر ایشان از معرفت به اسماء و

1.. کلینی، الکافی، ج۱، ص۱۳۷، ح ۲و۳.

2.. همان، ج۱، ص۸۶.

3.. همان، ج۱، ص۱۶۲.

  • نام منبع :
    درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی
    سایر پدیدآورندگان :
    علیرضا بهرامی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1165
صفحه از 312
پرینت  ارسال به