207
درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی

متعدد قابل مشاهده است، در این بحث صفت در همان معنایی که در این نوشته پیگیری شده استعمال شده است.

روشن است که طبق تفسیری که از حدوث و دایره معنایی آن گذشت، تبیین اندیشه حدوث اسماء بدون آنکه محذور قیام حوادث پیش بیاید، امکان پذیر است.

۳. اقوال اندیشمندان در حدوث و کارکرد اسماء

پس از آشنایی با مبانی گروه‏های مختلف اندیشمندان مسلمان در مسئله ماهیت و حیطه وجودشناختی اسمای الهی، به بررسی حدوث و کارکرد از منظر اندیشه‏های متعدد اسلامی خواهیم پرداخت.

حدوث و کارکرد اسماء در نگاه عرفانی

در نگاه عرفانی، مقصود از اسم حقایق مستقل و مؤثر در عالم هستند، بر همین اساس، ابوطالب مکی۱ اثبات قدیمی غیر از خداوند را شرک می‏داند و قول به حدوث صفات را موجب تأثیر معلومات در علم خداوند و محال می‏شمرد؛ او ضمن تأکید بر مخالفت با نظر معتزله،۲ صفات الهی را ازلی می‏داند.۳ به نظر می‏رسد وی به محذور اثبات صفات زائد بر ذات توجه داشته است، اما تبیین روشنی از ازلی بودن صفات و چگونگی پیوند صفات با ذات ارائه نکرده است.

1.. او محمد بن علی بن عطیه ابوطالب المکی است که با لقب صاحب القوت (کتاب معروفشقوت القلوب) شناخته می‏شود. از مشایخ صوفیه معرفی شده که ریاضت‏های زیادی برایش نقل شده،و متوفای ۳۸۶ه‍ . ق است. نک: ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۶، ص۵۳۶، شماره ۳۹۳. خطیب بغدادی اقوال او در صفات الهی را شنیع خوانده است. نک: خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۳۰۳، شماره ۱۳۹۵.

2.. او نظریه معتزله در حدوث صفات را که معتقدند خداوند به اشیاء قبل از پیدایش آن علم ندارد، با اشکال حدوث اسماء پس از مسمیات روبرو می‏بیند.

3.. مکی، قوت القلوب، ج۲، ص۱۴۵.


درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی
206

به نظر می‏رسد فهم طراحی و چینش نوع ارتباط میان خالق و مخلوق پس از التفات به این اصول امکان پذیر است. وی ذات را مظهر جمیع صفات کمالیه بدون هیچ کثرت و انفصال می‏داند و نسبت ذات و صفات را مانند وجود و ماهیت می‏خواند؛۱ این نسبت، به مثال آینه و آنچه در آن دیده می‏شود نیز تقریر شده است.۲

بر اساس منظومه طراحی شده توسط ملاصدرا، عالم اسماء اولین کثرتی است که در نظام خلقت رخ داده و هر چه در عوالم عقلی و مثالی و حسی یافت می‏شود، مبدأ و سنخ آن در عالم اسماء یافت می‏شود. وی بر این باور است که هر یک از اسماء، تأثیری در عالم مادی دارد و این تأثیر به حسب حیطه هر اسم متفاوت است؛ ایشان هفت اسم از اسمای الهی را دارای بیشترین تأثیر می‏داند و حیات، علم، اراده، قدرت، سمع، بصر و کلام را به عنوان امهات اسمای الهی معرفی می‏کند.۳

در پایان این بحث توجه به دو نکته حائز اهمیت است، یکی آنکه به نظر می‏رسد اکثر اقوالی که پیرامون قیام حوادث به ذات الهی مطرح شده معطوف به صفت علم است؛ گرچه صفت علم در صورت اطلاق به طور معمول منصرف به علم ذاتی تلقی می‏شود، لکن «علم بالاشیاء» نیز مانند سایر صفات فعلی است. پس به نظر می‏رسد این تقسیم در صفت علم، علی‏رغم التفات به اصل تقسیم در صفات مورد ملاحظه واقع نشده است.

نکته دیگر آنکه علی‏رغم خلط‏های فراوانی که میان اسم و صفت در کلمات

1.. کبیر، بنیاد حکمت برتر، ج۱، ص۲۲۴.

2.. همان، ص۲۳۹.

3.. ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ص۳۳۰.

  • نام منبع :
    درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی
    سایر پدیدآورندگان :
    علیرضا بهرامی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1350
صفحه از 312
پرینت  ارسال به