لفظی می‏داند و تصریح می کند که افراد مشترک معنوی باید از یک حقیقت باشند نه از حقایق متباینه.^۱

لوازم قول به حدوث اسماء طبق قرائت‏های مختلف

از جمله مباحث کلیدی در قول به حدوث اسماء، جمع میان پذیرش حدوث ما سوی اللّٰه و نبود قدیمی غیر از خداوند و عدم زیادت امری بر ذات خداوند و نیز امتناع قیام حوادث به ذات باری‏تعالی از سوی دیگر است.

غیر از ابن تیمیه و کرامیه^۲ که قیام حوادث به ذات خداوند را محال نمی‏دانند، هیچ مخالفی بر این مطلب در حوزه وجود شناختی یافت نشده است. کرامیه معتقد بودند ذات الهی محل حوادث بسیاری چون امور گذشته و آینده و کتب نازله بر پیامبر صلی الله علیه و اله قصه‏ها و وعده و وعید است.^۳

نحوه جمع میان حدوث ما سوی اللّٰه و جواز زیادت امری بر ذات خداوند و عدم آن، اختلافات گوناگونی را برانگیخته است؛ این اختلافات میان گروه‏های

ج - نفی و حدوث معناشناختی

ابوحنیفه بر این باور است که خداوند ماهیت دارد، اما «لایعلمها الاهو»؛ به این معنا که علم خدا به ذاتش شهودی و علم بندگان به آن با دلیل و خبر است؛^۱ در حالی که قول به ماهیت، عدم پذیرش ضرورت ازلی قضایای مطرح درباره خداوند، قول به ضرورت ذاتی و زائد بودن صفات بر ذات یکی پس از دیگری نتیجه می‏شود.^۲ این نکته را می‏توان به عنوان اشکال مشترک بر اشاعره و ابوحنیفه به شمار آورد.

در اندیشه ملاعلی قاری و حنفیان هم‏رأی او نیز صفات ازلی و ابدی معرفی شده‏اند و هیچ اسم و صفتی را برای خداوند حادث نمی‏دانند؛ او در شرح کتاب الفقه الاکبر صفاتی همچون علم و قدرت و حتی کلام را قدیم می‏داند و حدوث بعد از زوال این صفات را نشانه نقص از مقام کمال پروردگار و محال در حق خداوند می‏شمرد.^۳

نفی صفات از نگاه شارح قیصری به معنای درک عقلی (عقل در مقام لحاظ) تغایر میان صفات است، در حالی که در مرتبه وجود همه صفات در ضمن ذات و به وجود واحد موجود هستند وی این تعبیر را ترجمان جمله معروف «کمال التوحید نفی الصفات عنه» می داند، و بر این باور است که در مرتبه تعین ثانی، صفات و اسماء از ذات و از یکدیگر تمییز علمی دارند^۴؛ وی اطلاق علم بر حقایق لازم ذات و ذات و موجودات خارجی را به نحو اشتراک