التي خضع لها كل شي‏ء و بجبروتك التي غلبت كل شي‏ء و بعلمك الذی‏ أحاط بكل شیء».^۱ به جز فراز اول که امتیاز خاصی در یکی از اسمای الهی را گزارش می‏کند، سایر فرازهای این دعای مأثور از انفعال عالم در برابر صفات الهی سخن به میان آورده است.

سؤال مهمی که پس از پذیرش ابزاری بودن اسماء و کاربرد آن در دعا و نفوذ و سیطره در مخلوقات به ذهن می‏آید، آن است که حیطه این نفوذ و جریان و میزان تأثیر اسمای الهی در پیدایش و تکوین موجودات به چه‏اندازه است؟ رابطه این نفوذ با نفوذ مشیت و امر الهی در تمام عالم چه نسبتی می‏تواند داشته باشد؟ نقش هر یک از عناصر تأثیرگذار در این مسئله (دعا، اسماء الهی، اراده و مشیت و...) به چه میزان است و تأثیر مطلوب در نهایت به کدام‏یک نسبت داده می‏شود؟ پاسخ به این پرسش‏ها به تبیین کارکردهای اسماء الهی در ادعیه کمک می‏کند.

۱۰. تقسیم بندی اسماء و آثار

اولین گام در جستجوی پاسخی صحیح و عمیق از سؤالات پیش‏رو، توجه به تقسیمات اسماء و نیز آثار آن است. در روایات، گاهی واژه «الاسم» آمده که به نظر می‏رسد منصرف به اسم اعظم است وگاهی یکی از اسماء مطرح شده است. به نظر می‏رسد نباید تردیدی در فرق‏گذاری اساسی میان اسم اعظم و سایر اسماء در ذهن وجود داشته باشد، چه آنکه این اسم^۲ برای کارکردهای

و له عز و جل نعوت و صفات، فالصفات له و أسماؤها جارية على المخلوقين مثل السميع و البصير و الرءوف و الرحيم و أشباه ذلك و النعوت نعوت الذات لاتليق إلا باللّٰه تبارك و تعالی و اللّٰه نور لاظلام فيه و حی لاموت له و عالم لاجهل فيه و صمد لامدخل فيه ربنا نوری الذات حی الذات عالم الذات صمدی الذات».^۱ در کنار هم قرار گرفتن بحث‏های متنوع توحیدی که گاهی تفسیرهای مقابل یکدیگر از آن ارائه می‏شود، امتیاز برجسته این روایت به حساب می‏آید. در این روایت از جریان اسمای الهی در مخلوقین سخن به میان آمده و از سوی دیگر هیچ یک از صفات مخلوقات را برای خداوند ثابت نمی‏داند؛ همچنین جریان اسمای الهی در همه مخلوقات و اختصاص انحصاری نعوت ذاتی خداوند به همراه تفسیر ایجابی و اثبات حد اعلای این اسماء در کنار یکدیگر چینش منحصر به فردی را می‏رساند. طبق این بیان، ضمن تأکید بر غیریت میان صفات و اسماء خداوند با صفات و اسمای بشری، بر تفاوت میان اسم و صفت و مرتبه میان آن دو نیز تأکید شده است.

در ادعیه متعددی نیز سخن از جریان و نفوذ برخی اسمای الهی در همه اشیاء به میان آمده است.^۲ صحیحه علی بن رئاب از امام کاظم علیه السلام رحمت، عزت، عظمت، قوت، جبروت و علم را صفاتی الهی معرفی می‏کند که همه اشیاء در برابر آن مغلوب و متواضعند و همه آنها را دربرگرفته است. «اللهم إني أسألك باسمك الذي دان له كل شي‏ء و برحمتك التي‏ وسعت كل شي‏ء و بعزتك التي قهرت بها كل شي‏ء و بعظمتك التي تواضع لها كل شي‏ء و بقوتك