اسماء و توقیفی بودن آن از جمله اصولی است که در این روایات مطرح و شده است؛ این مفاد می‏تواند پاسخی روشن به سؤالات متعددی باشد که با طرح نظریه حدوث اسماء به ذهن خطور می‏کند.

أ - صحیحه ابن ابی یعفور

این روایت از نظر طرح مباحث محوری و محتوای متن همچون بیان نسبت میان اسم و صفت و تفاوت ظریف میان اطلاق اسم و صفت بر خداوند، در قالب مثالی زیبا آمده و ویژگی منحصر به فردی دارد. این تفاوت آشکار با دو کلید واژه «یبید و یتغیر» در مورد صفات بشری و «لاتختلف علیه الصفات و الاسماء کما تختلف علی غیره» در مورد صفات پروردگار بیان شده است.

«أحمد بن إدريس عن محمد بن عبد الجبار عن صفوان بن يحيى عن فضيل بن عثمان عن ابن أبي يعفور قال: سألت أبا عبد اللّٰه علیه السلام عن قول اللّٰه عز و جل‏ (هُوَ ٱلْأَوَّلُ وَ ٱلْأَخِرُ)،^۱ و قلت: أما الأول فقد عرفناه و أما الآخر فبين لنا تفسيره. فقال: إنه ليس شي‏ء إلا يبيد أو يتغير أو يدخله التغير و الزوال أو ينتقل من لون إلى لون و من هيئة إلى هيئة و من صفة إلى صفة و من زيادة إلى نقصان و من نقصان إلى زيادة إلا رب العالمين، فإنه لم يزل و لا يزال بحالة واحدة هو الأول قبل كل شي‏ء و هو الآخر على ما لم يزل و لا تختلف عليه الصفات و الأسماء كما تختلف على غيره مثل الإنسان الذي يكون ترابا مرة و مرة لحما و دما و مرة رفاتا و رميما و كالبسر الذي يكون مرة بلحا و مرة بسرا و مرة رطبا و مرة تمرا فتتبدل عليه الأسماء و الصفات و اللّٰه جل و عز بخلاف ذلك‏».^۲

ابن ابی یعفور گفت: از امام صادق علیه السلام درباره آیه (هُوَ ٱلْأَوَّلُ وَ ٱلْأَخِرُ) سؤال کردم و

برای دست‏یابی به قول مختار، بررسی روابط جانشینی و هم‏نشینی اسم در روایات و نسبت آن با این روابط در قرآن مسئله مهمی است که توجه خاصی می‏طلبد. به نظر می‏رسد، نمی‏توان به تفاوت آشکاری میان کاربردهای قرآنی و روایی اسم رسید چرا که نگاه کارکردگرایانه به اسماء در هر دو حوزه مشترک است.

فارغ از تفسیر این اسم، معنای اسم در انظار مختلفی آمده است. علامه امینی در تفسیر آیه (وَلِلَّهِ ٱلْأَسْمَاءُ ٱلْحُسْنَىٰ) بر این باور است که اسم مطلق نشانه است.^۱ ملاصدرا مراد از اسم را معنای کلی مثل مفهوم عالم و قادر می‏داند؛ با این توصیف وی اسمای لفظی خداوند را در حقیقت اسم الاسم می‏داند؛ همچنین او نسبت میان اسم و صفت را مانند عرضی و عرض توضیح می‏دهد، اما تکثیر در اسماء به واسطه تکثیر در صفات است.^۲

نگاهی گذرا به برداشت‏های موجود از خلق اسماء و گسترش و کارکرد آن، تفاوت در تحلیل دامنه معنایی خلق و چیستی اسماء را به خوبی نشان می‏دهد. تکمیل حلقه فهم این مصطلح با تشکیل خانواده حدیثی حدوث اسماء، کامل می‏شود.

۷. روایات دیگر در حدوث اسماء

گستردگی بحث اسمای الهی باعث می‏شود به مجموعه‏ای از روایات برسیم که هریک جایگاه خاصی در فهم و تنظیم این بحث دارد. بر اساس یافته‏های این پژوهش در مباحث پیشین، لازم است علاوه بر اصول حاکم بر فهم و تفسیر اسمای الهی، لوازم و تبعات قول به حدوث نیز در روایات جستجو شود. در این گزارش کوتاه به روایاتی اشاره می‏کنیم که گویای ثبوت صفات الهی و چگونگی نسبت آن با ذات و سؤالات پیرامون آن است، همچنین غیریت و نقش ابزاری