107
درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی

منتفی نیست.۱

شواهد احتمال دوم در مورد دو نفر از راویان این سند دیده می‏شود، پرروایت‏ترین راویان این سند در کتاب کافی به ترتیب علی بن محمد علان کلینی و حسین بن یزید نوفلی هستند. در مورد علان با اطمینان می‏توان گفت وی واسطه ورود روایات راویان تضعیف شده به کتاب کافی است چه آنکه ۱۹۹ روایت سهل بن زیاد، ۷۰ روایت صالح بن ابی حماد، ۲۵ روایت اسحاق بن محمد بن احمد نخعی و ۲۰ روایت مبهم با عبارت «بعض اصحابنا» توسط او به کلینی منتقل شده است، بیشترین حجم روایات نوفلی هم از سکونی است و ابراهیم بن هاشم بیشترین نقل از وی را به خود اختصاص داده که به‏واسطه علی بن ابراهیم به‏کلینی رسیده است.

شواهد احتمال اول گرچه ضعیف‏تر است، اما با روند متداول در میراث‏پژوهی شیعه هم‏خوانی تام دارد. نگاهی به محتوای روایاتی که با این سند نقل شده - و همگی هم‏خوانی موضوعی دارند - نشان می‏دهد اعتماد بر کتاب حدیثی یکی از اعلام ثقات، باعث چشم‏پوشی از وجود یک راوی ضعیف یا مورد اختلاف شده است. به‏عنوان نمونه اصول متعدد ابراهیم بن عمر یمانی بر اساس شهادت صدوق و مفید مورد اعتماد اصحاب بوده است،۲ و کثرت روایات حماد بن عیسی جهنی از وی در کافی را به جهت اعتماد کلینی بر کتاب حماد بن عیسی دانسته‏اند.۳ روایت اجلاء بلکه اکثار بزرگانی همچون

1.. البته در عبارات ملاصدرا نیز سند این حدیث «موثوق النقلة، معتمد الرواة و صحیح السند» خوانده شده اما توضیحی درباره اصول و مبانی حاکم بر این توثیق ذکر نشده است. نک: ملاصدرا، مفاتیح الغیب، ص۳۳۳.

2.. آقابزرگ طهرانی، الذریعة، ج۲، ص۱۳۷؛ امین، اعیان الشیعة، ج۲، ص۱۹۷.

3.. کلینی، الکافی، ج۲، ص۱۷۰.


درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی
106

باعث می‏شود، علامه حلی در جمع‏بندی توقف در مورد او را ترجیح دهد.۱

همچنان که در مورد نوفلی، هر چند نجاشی شاهد روشنی دال بر غلو او در آخر عمر نیافته اما باز علامه، عدم تعدیل اصحاب در مورد او را در کنار گفته قمی‏ها مبنی بر غالی بودن وی، عنصر اصلی توقف در پذیرش روایاتش می‏داند.۲

سخن درباره حسن بن علی بن ابی حمزه و وقف مستقر او، صاحبان رجال را به کلام واحدی در عدم قبول او منتهی می‏سازد.۳

آخرین حلقه سند (ابراهیم بن عمر یمانی) را باید ثقه دانست؛ تصریح نجاشی بر وثاقت وی، مقاومت در برابر تضعیف ابن غضائری و شک حاصل نزد علامه را خنثی می‏کند.۴

در افقی بالاتر از توثیق و تضعیف رجالی، جایگاه این روایت در صدر باب و برداشت عنوان باب از این روایت، گویای روشی پذیرفته شده نزد قدمایی همچون کلینی است. دو احتمال در این رویکرد وجود دارد، یکی اعتماد بر مصادر و دیگری اعتماد بر مشایخ؛ گرچه احتمال دوم خارج از رویه حدیثی رایج در میان شیعه است، اما هیچ یک از این دو احتمال، در مورد این روایت

1.. نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه، ص۱۹۸، رقم ۵۲۶؛ طوسی، الفهرست، ص۲۴۴، رقم۳۵۹؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ص۵۶۶، رقم ۱۰۶۸؛ ابن غضائری، کتاب الضعفاء، ج۱، ص۷۰؛ حلی، خلاصة الاقوال، ص۲۳۰.

2.. نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه، ص۳۸، رقم ۷۷؛ حلی، خلاصة الاقوال، ص۲۱۶.

3.. نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه، ص۳۶، رقم ۷۳؛ طوسی، الفهرست، ص۱۲۹، رقم ۱۷۸ و ۱۳۱، رقم ۱۸۵؛ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ص۴۴۳، ذیل رقم ۸۳۱ و ص۵۵۲، رقم ۱۰۴۲.

4.. نجاشی، فهرست اسماء مصنفی الشیعه، ص۲۰، رقم ۲۶؛ ابن غضائری، کتاب الضعفاء، ج۱، ص۳۶؛ حلی، خلاصة الاقوال، ص۶، رقم ۱۵.

  • نام منبع :
    درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی
    سایر پدیدآورندگان :
    علیرضا بهرامی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1292
صفحه از 312
پرینت  ارسال به