و سجود در ذکر لفظی زیاد بهکار رفته است،۱ مواردی نیز اشاره به حکم ذبح و لزوم بردن نام خداوند هنگام آن دارد، ترتب حکم تذکیه در این آیات، ظاهراً در به زبان آوردن نام خداوند است.۲
قرائت
اسم در آیه نخست سوره علق، وسیله و ابزار قرائت خوانده شده است، ماده (ق ر ئ) بر جمع و اجتماع دلالت میکند۳ و قرائت به معنای در کنار هم قرار دادن الفاظ و کلمات برای تولید معانی است. بر همین اساس به «تلاوت» که اشاره دارد به پشت سر هم آوردن الفاظ، معنا شده است.۴ اولین آیه نازل شده بر پیامبر صلی الله علیه و اله نیز با امر به قرائت، آن هم با واژه (بِاسْمِ رَبِّكَ) آغاز شده است. از میان احتمالات موجود درباره این آیه سه احتمال پذیرفتنی است:
نخست آنکه قرائت به معنای دعا باشد و اسمای حسنای الهی وسیله این خواندن؛ بر این اساس، تعظیم حقیقی خداوند تنها از عارف به اسمای الهی و معتقد به تحقق عبادت از مجرای این اسماء امکان پذیر است.۵ دوم آنکه افتتاح و ابتداء در تقدیر باشد و «باء» به معنای ملابست به کار رفته باشد؛ یعنی «بسم اللّٰه الرحمن الرحیم» بگو.۶
قول سوم با نگاهی عامتر امر را متوجه قرائت قرآن دانسته و این استعمال را
1.. (وَ ٱذْكُرِ ٱسْمَ رَبِّكَ وَ تَبَتَّلْ إِلَیهِ تَبْتِیلاً) و (وَ ذَكَرَ ٱسْمَ رَبِّهِ فَصَلَّىٰ). سورۀ مزمل، آیۀ ۸، سورۀ اعلی، آیه ۱۵.
2.. سورۀ مائده، آیۀ ۴، سورۀ انعام، آیۀ ۱۱۸، ۱۱۹، ۱۲۱، ۱۳۸.
3.. ابن فارس، معجم مقاییس اللغة، ج۵، ص۷۸.
4.. زبیدی، تاج العروس، ج۱، ص۳۱؛ جوهری، صحاح اللغة، ج۶، ص۲۲۸۹.
5.. طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص۷۸۰.
6.. طباطبائی، المیزان، ج۲۰، ص۳۲۳.
