الاسماء» جای دارد، حیطه این علم و شیوه انتشار و انتقال آن در میان انبیاء از مباحث پردامنه در تفسیر قرآن و علم کلام است، در علم تفسیر محتوا و احتمالات مطرح در «علم الاسماء» مورد گفتگو واقع شده است،^۱ در علم کلام اما «علم الاسماء» دروازه ورودی به علم انبیاء و اولیا و یکی از نشانه‏های وصایت ایشان است.

حبیب سجستانی از امام باقر علیه السلام بخشی از داستان آدم را این‏گونه روایت کرده است:

«فأوص إلى خير ولدك و هو هبتي الذي وهبته لك، فأوص إليه و سلم إليه ما علمناك من الأسماء و الاسم الأعظم، فاجعل ذلك في تابوت - فإني أحب أن لا يخلو أرضي من‏ عالم‏ يعلم‏ علمي‏ - و يقضي بحكمي أجعله حجتي على خلقي».^۲ یعنی: پس به بهترین فرزندت که موهبتی است و به تو بخشیده‏ام وصیت کن و آنچه از اسمای (الهی) و اسم اعظم به تو آموخته‏ام را به او بسپار. پس آن را در جعبه‏ای قرار بده که همانا من دوست دارم زمین از عالمی که علوم مرا می‏داند خالی نباشد و بر اساس حکم من قضاوت نماید و او را حجت بر خلق خویش قرار دهم.

این علم از جمله منابع اصلی علم امام به شمار می‏رود که صفار در کتاب بصائر الدرجات یک باب را به زنجیره‏ای از روایات مرتبط با علم امام اختصاص داده است. به عنوان نمونه فضیل بن یسار از امام صادق علیه السلام چنین نقل می‏کند: «إن العلم الذي هبط مع آدم‏ لم‏ يرفع‏ و إن العلم يتوارث و ما يموت

روایاتی همچون روایت «اللهم عرّفنی نفسک»^۱ قابل تبیین است.

پرسش مهم در این میان آن است که آیا مفاهیم طرح شده در اين روایات به طور کلی مفاهیمی فرا^۲ هستند که تنها به ترسیم شرایط تمهیدی پرداخته‏اند و به نوعی به آماده سازی مقتضای فهم و رفع موانع آن اشاره دارند؛ یا آنکه به ترسیم لایه اصلی و هدف در حوزه معنایی اسماء اشاره دارد؟

لایه دیگری از جریان اسماء در ترسیم حقیقت معنایی برخی اسماء مانند «رمضان» و «السلام» مورد توجه قرار گرفته است. در برخی روایات، رمضان به عنوان یک حقیقت ماندگار و سلام به عنوان حقیقتی مؤثر در معاملات و امانات و... معرفی شده است.^۳ این بحث به صورت گسترده مورد توجه گروهی از دانشمندان مسلمان به‏ویژه ‏اندیشه فلسفی - عرفانی بوده است.^۴

تصویر دوم، جریان الفاظ اسماء در میان بندگان است؛ جریان اسماء در میان بندگان، بیان کننده کارکردهای عمومی اسماء خواهد بود.

۳ - ۲. کارکردهای خاص و عام

دو نوع کارکرد برای اسمای الهی در رهیافت قرآنی - روایی قابل طرح است؛ در کارکرد عام نشان می‏دهد دعا، تضرع و عبادت بندگان با ابزار اسماء محقق می‏شود.^۵در کارکرد خاص، شاخه مهمی از علم انبیاء و اولیاء به نام «علم