مسئله حدوث را، ذیل آیاتی همچون (وَ إِذِ ٱبْتَلَىٰ إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ)^۱ و (لِنَعْلَمَ مَن یتَّبِعُ ٱلرَّسُولَ)^۲ مطرح کرده‏اند. این آیات در کنار آیاتی همچون (أَنزَلَهُ بِعِلْمِهِ)^۳ می‏توانند نقطه آغاز توجه به نوعی تفاوت میان اسماء و تقسیم آن باشد، گرچه توجیهات و تأویلات پیرامون این آیات نشان می‏دهد تفکیک میان علم ذاتی، و علم فعلی برای بسیاری روشن نبوده، و به جهت منحصر دانستن علم الهی در علم ذاتی حدوث علم برای خداوند جایز شمرده نشده است؛ اما در کلمات دانشمندان اسلامی تقسیمات متعددی برای اسماء و صفات الهی مشاهده می‏شود؛ این تقسیمات در چند گروه^۴ اصلی قابل طرح است.

ابومنصور ماتریدی (متوفای ۳۳۳ه‍.ق) اسمای الهی را به سه دسته تقسیم می‏کند:

دسته اول: گروهی از اسماء که به تسمیه ما بندگان بر خدا برمی‏گردد و روشن است که این اسماء غیر از خداست، وی بر این باور است که هر یک از این اسماء به واسطه برداشت مخلوقی ما به خداوند نسبت داده می‏شود، وی رحمت، قدرت و علم را مثالهای این دسته بیان می‏کند.

دسته دوم: اسمائی هستند که به ذات رجوع می‏کنند و مخلوقات از فهم حقیقت معنای آن - مگر به عنایت الهی - عاجز هستند؛ این اسماء از حیطه الفاظ برترند و در هر زبانی به گونه‏ای از آن تعبیر می‏شود، ماتریدی اسمائی مانند اللّٰه، واحد، رحمن، قدیم و معبود را در زمره این اسماء می‏آورد.

دسته سوم: آنهایی هستند که از صفات مشتق می‏شوند مثل عالم قادر و...  .^۵

اساس علامه مجلسی معتقد است مراد از اسم، اسمائی است که بر ذات بدون ملاحظه صفتی دلالت می‏کند و سخن از صفات هنگامی به میان می‏آید که عبارتی برای دلالت بر ذاتِ متصف به صفتی آورده می‏شود.^۱

پس اگرچه مراد از اسماء، معانی کلی است اما این معانی کلی بیان شده و تعین یافته^۲ هستند و به همین جهت تمایز میان اسماء بر قرار است؛ با این توضیح میان حقیقت اسماء و ابراز آن تفاوت وجود دارد.

تقسیمات اسماء

زاویه دید هر یک از این دانشمندان به بحث اسماء و صفات و درک اصل این مسئله که اسمای الهی همگی در یک سطح و گونه نیستند، نقطه مشترک میان همه این تقسیمات است و این تقسیمات گویای تلقی و نوع نگاه ایشان به بحث است که نتایج در خور توجهی را در پی دارد.

آرای کلامی گروه‏هایی از اندیشمندان مسلمان در مسئله کلام الهی، گاه بدون آنکه به تفکیک میان صفات ذات و فعل توجه داشته باشند به همه صفات تعمیم یافته است. همچنین این بحث می‏تواند به نوعی با بحث حدوث پیوند خاصی داشته باشد و پیشینه و مبانی حاکم بر هر اندیشه، اثر متفاوتی در گونه این تقسیمات می‏گذارد. که این نگاه متفاوت در مسائلی همچون عینیت و غیریت، قرائت‏های حدوث یا نفی صفات و نیز عوارض و تبعات هر یک از این اقوال، تأثیر مستقیمی دارد؛ همین تفاوت نگاه در تفسیر برخی از آیات قرآن که با مسئله حدوث پیوند دارند به روشنی قابل پیگیری است، ایشان ابعادی از