147
درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی

شکل انعکاس یافته است. یکی با عنوان عام اسمای الهی، و دیگری در قالب اثر بخشی به برخی اسمای خاص. استعمال واژه «اسماء» در ادعیه دو احتمال را در پی دارد:

یکی آنکه منظور از اسماء، اسم اعظم باشد چراکه طبق برخی تفاسیر، اسم اعظم مشتمل بر عده‏ای از اسماء است. احتمال دوم آن است که اثری مجموعی برای اسمای الهی تصویر شده است که هر یک از این دو احتمال را شواهدی تقویت می‏کند.۱

حال سؤال مهم آن است که معنای فراگیری اسماء الهی که در ادعیه متعدد - و از جمله دعای کمیل - بر آن تأکید شده «و بأسمائک التی غلبت۲ ارکان کل شیء»۳ با اثر دار بودن اسمای الهی چه نسبتی می‏تواند داشته باشد؟ آیا این آثار تنها در محدوده اسمای افعال الهی تعریف می‏شوند یا آنکه برخی آثار تکوینی خاص برای اسما، ذات نیز قابل تعریف است؟ یا آنکه شمول اسمای الهی، معرف اثر وضعی خاصی نیست و تنها مظهری برای لوازم اثبات واجب واحد است؟

1.. طوسی، تهذیب الاحکام، ج ۳، ص۹۷ و ۱۲۶.

2.. شیخ طوسی در مصباح المتهجد و سید بن طاوس در اقبال الاعمال عبارت را این گونه آورده‏اند، این در حالی است که کفعمی در البلد الامین و علامه محمدباقر مجلسی در زاد المعاد با عبارت «و بأسمائک التی ملأت ارکان کل شیء» این فراز از دعای کمیل را نقل کرده‏اند. (نک: ابن طاوس، اقبال الاعمال، ج۳، ص۳۳۲؛ کفعمی، البلد الامین، ص۱۸۸؛ مجلسی، زاد المعاد، ص۶۰) شاید بتوان احتمال عدم تفاوت مفهومی که موجب چندگانگی کارکرد می‌شود را تقویت کرد، اما در هر حال با توجه به قرینه عبارت «و بعظمتک التی ملأت کل شیء» در دو منبع اخیر که به جای «و بعظمتک التی ملأت ارکان کل شیء» در دو منبع نخستین آمده و تصریح مجلسی به نقل از سید احتمال تصحیف در نسخه کفعمی و مجلسی نیز به قوت خود باقی می‏ماند. با این وصف نقل شیخ علاوه بر تقدم زمانی و رتبی، از مؤیداتی برخوردار است. با این توضیح روشن است که «العظمة» که معنای مصدری یا حاصل مصدری دارد ضمن خاص بودن، اشاره به شمول کبریاء الهی دارد نه شمول یک تأثیر یک اسم در همه عالم.

3.. طوسی، مصباح المتهجد، ج۲، ص۸۴۴.


درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی
146

علی‏رغم تأثیر و نفوذ قطعی اسم اعظم، دایره بهره‏مندی از آن به بندگان خاص محدود شده است.

ج - استقرار آسمان‏ها و زمین

یکی از آثار دعای به اسم الهی، برقراری و استقرار آسمان‏ها و زمین و حفظ نسبت میان آنهاست. اگرچه شاید بتوان گفت این اثر با جریان عام اسم الهی در عالم رابطه عام و خاص دارد، و استقرار آسمان‏ها و زمین اخص از جریان اسم تام الهی در عالم است، لکن گوناگونی تأثیر این اسم در اجزاء مختلف عالم مانند روز، شب، کوه، زمین و... مطالعه مستقل آن را توجیه می‏کند.

در این ادعیه سخن از این نکته مهم است که عظمت اسم اعظم الهی به قدری است که بر هر شکوه و ابهتی، اعم از آسمان‏ها، زمین و کوه‏ها غالب است و همه این مظاهر در برابر عظمت این نام خاضع و خاکسار خواهند شد؛ هیچ آسمان و زمینی در مقابل دعای به این اسم تاب مقاومت ندارد،۱ و نور همه آنها از این اسم گرفته شده است؛۲ آسمان و زمین به واسطه آن استقرار یافته‏اند؛۳ در حقیقت گستره عظمت اسم اعظم فائق بر همه مخلوقات و محیط بر ملکوت آسمان‏ها و زمین تصویر شده است.۴

۲ - ۱۰. آثار مترتب بر سایر اسماء

در مطالعه روایات و ادعیه، آثار دیگر اسمای الهی - به جز اسم اعظم - به دو

1.. کلینی، الکافی، ج۲، ص۵۸۲. میر داماد در تفسیر این بخش از روایت معتقد است تأویل عبارت این گونه است «باسمک الذی اذا دعیت لا تقوم له سماء و...». نک: مجلسی، مرآة العقول، ج۱۲، ص۴۵۵. این گونه تفسیر و تقدیر در عبارت نشان می‏دهد تأثیر مستقیم و استقلالی اسماء الهی توسط ایشان پذیرفته نبوده است و بر نقش ابزاری دعا تکیه داشته است.

2.. طوسی، مصباح المتهجد، ج۱، ص۲۲۸.

3.. همان، ص۶۹ و ۳۰۶.

4.. طوسی، تهذیب الاحکام، ج۳، ص۹۱.

  • نام منبع :
    درآمدی بر نظریه حدوث اسماء الهی
    سایر پدیدآورندگان :
    علیرضا بهرامی
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1398
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 1293
صفحه از 312
پرینت  ارسال به