73
ایمان در قرآن

۰.و کسانى که در راه ما [با نفس خود و دشمن ما] جهاد کردند، به یقین، آنها را به راه‌هاى [رسیدن به مقام قرب] خود، راه‌نمایى مى‏کنیم و همانا خداوند با نیکوکاران است).

راغب اصفهانی، جهاد را به معنای تلاش گسترده و به کارگیری تمام توان می‌داند.۱ خداوند در این آیه، با وعده قطعی،۲ هدایت این افراد را به راه خود بر عهده گرفته است. پس اگر کسی با جدّیت، دعوت عقل، فطرت و انبیای الهی را دنبال کند، خداوند توفیق رسیدن به درجات عالی ایمان را به او عنایت خواهد کرد. از این رو، حرکت معنوی انسان به سمت خداوند، سرعت مضاعف به خود می‌گیرد. پیامبر خدا صلی الله علیه و اله در بیان یک حدیث قدسی می‌فرماید:

۰.یَقولُ اللّهُ:... مَنِ اقتَرَبَ إلیَّ شِبراً اِقتَرَبتُ إلَیهِ ذِراعاً، وَ مَنِ اقتَرَبَ إلیَّ ذِراعاً اِقتَرَبتُ إلَیهِ باعاً، وَ مَن أتانی یَمشی أتیتُهُ هَروَلَةً.۳

۰.خداوند می‌فرماید: «... هر که یک وجب به من نزدیک شود، یک ذراع۴ به او نزدیک می‌شوم و هر که یک گز به من نزدیک شود،‌ یک رَش۵ به او نزدیک می‌شوم و هر که به سوی من قدم‌زنان بیاید، به سویش شتابان می‌روم».

بر اساس این حدیث، هر اندازه انسان خواهان قرب الهی باشد، خداوند بیش از او بر این امر اشتیاق دارد. ملّا احمد نراقی، مضمون این حدیث را در کتاب مثنوی طاقدیس به نظم آورده است:

هر که نزدیک من آید یک ذراع من روان گردم سوی او باع باع۶

هر که پیماید رهِ من میل میل من به فرسخ فرسخ آیم آن سبیل

1.. «الجهاد و المجاهدة: استفراغ الوسع فی مدافعة العدوّ» (مفردات الفاظ القرآن: ص ۱۰۱).

2.. خداوند در این آیه، هدایت مجاهدان راه خود را با به کارگیری مکرّر ادوات تأکید، به صورت قطعی وعده داده است. افزودن لام و نون تأکید، به ابتدا و آخر فعل «لَنَهدیَنَّ»، نشانۀ تأکید مکرّر بر تحقّق وعدۀ الهی است.

3.. مسند ابن حنبل: ج ۵‌ ص ۱۵۳.

4.. مراد از «ذراع»، اندازه‌ای معادل فاصلۀ آرنج تا نوک انگشتان یک دست است (ر. ک: لسان العرب: ج ۸ ص ۹۳) که در زبان فارسی از آن به «گز» تعبیر می‌شود.

5.. رَش: فاصلۀ دو دست، وقتی که از هم باز شوند.

6.. مراد از «باع»، اندازه‌ای معادل فاصلۀ دو دستی است که از هم
باز شوند (ر. ک: لسان العرب: ج ۸ ص ۲۱) و در فارسی از آن، به «رَش» تعبیر می‌شود.


ایمان در قرآن
72

کَفِّر عَنَّا سَیِّئاتِنا وَ تَوَفَّنا مَعَ الأبرارِ.۱

۰.پروردگارا! همانا ندا دهنده‏اى را شنیدیم که: به ایمان دعوت مى‏کرد که: به پروردگارتان ایمان آورید. ما هم ایمان آوردیم. پروردگارا! پس گناهانمان را بر ما ببخش و بدى‏هایمان را از ما بزداى و ما را در زمره نیکوکاران بمیران).

اینان، فراخوان عقل و فطرت را با گوش جان شنیده و با پیروی از فرستاده حق، به آن لبّیک گفته‌اند و برای پاسداری از موهبت ایمان، دست به دعا بر می‌دارند. خدای متعال برای کسانی که دعوت پیامبران درون و بیرون را شنیده و به آن لبّیک گویند، مسیر ایمان را هموار و زمینه رسیدن به مراتب عالی ایمان را فراهم می‌سازد. این مسئله، همان توفیق الهی است که پنجمین خاستگاه ایمان به شمار می‌آید.

کسانی در راه ایمان از توفیق الهی بهره‌مند می‌گردند که پیش از این، دعوت منادیان درون و بیرونِ ایمان را شنیده و به آن پاسخ مثبت داده‌اند. به تعبیر دیگر، انسان‌های حق‌پذیری که عزم حرکت به سمت خداوند داشته باشند، به توفیق الهی دست می‌یابند و کسانی که در برابر دعوتگر ایمان، لجاجت و خیره‌سری نشان دهند، نصیب و حظّی از توفیق الهی نخواهند داشت. این ‌گونه است که بر خلاف همگانی بودنِ دعوت ایمان و فراوانی آیات الهی، بیشتر مردم، اهل ایمان نیستند۲ و تنها گروه اندکی به ایمان گرایش پیدا می‌کنند.

بنا بر این، چشم بستن بر حقایق، به نادیده گرفتن دعوت منادی ایمان می‌انجامد و توفیق ایمان را از انسان‌ سلب می‌کند. توفیق الهی شامل کسانی می‌شود که روح حق‌پذیری و اخلاص را در خود تقویت کنند و با تمام توان در راه خداوند به میدان آیند. خداوند به این مطلب در قرآن چنین وعده می‌دهد:

۰.(وَ الَّذینَ جاهَدُوا فینا لَنَهدِیَنَّهُم سُبُلَنا وَ إِنَّ اللّٰهَ لَمَعَ المُحسِنینَ.۳

1.. آل عمران: آیۀ ۱۹۳.

2.. خدای متعال در سورۀ شعرا، با اشاره به داستان پیامبران گوناگون، از نشانه‌های فراوان بر حقّانیت دعوتِ الهی پیامبران خبر می‌دهد که با وجود آنها، بیشتر مردم به ایمان گرایش پیدا نکرده‌اند. از این رو در پایان داستان هر پیامبر، ماجرای او را برای همگان پندآمیز دانسته، می‌فرماید: (إِنَّ في‏ ذلِکَ لَآيَةً وَ ما كانَ أكثَرُهُم مُؤمِنينَ). عامل روی‌گردانی از نشانۀ روشن، چیزی جز لجاجت و عناد نیست.

3.. عنکبوت: آیۀ ۶۹.

  • نام منبع :
    ایمان در قرآن
    سایر پدیدآورندگان :
    محمد محمدی ری شهری و سیدحسین فلاح زاده
    تعداد جلد :
    1
    ناشر :
    انتشارات دارالحدیث
    محل نشر :
    قم
    تاریخ انتشار :
    1396
    نوبت چاپ :
    اول
تعداد بازدید : 120684
صفحه از 436
پرینت  ارسال به